ΒΕΝΖΟΛΙΟ: ΚΑΡΚΙΝΟΓΟΝΟΣ ΟΥΣΙΑ

 ΠΟΥ ΕΝΤΟΠΙΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΤΙ ΝΑ ΑΠΟΦΥΓΩ

Γράφει η ιατρός Ζωή Νίτσα*

Το 1980 οι επιστήμονες συνέταξαν το Βενζόλιο στις καρκινογόνες ουσίες (First Annual Report on Carcinogens). Το Βενζόλιο αυξάνει ισχυρά τον κίνδυνο εμφάνισης λευχαιμίας. Σχετίζεται επίσης και με άλλους τύπους καρκίνου του αίματος, όπως πολλαπλούν μυέλωμα , μη- Hodgkin λέμφωμα κλπ.

(Εικόνα από το διαδίκτυο)

Οι τρόποι με τους οποίους το βενζόλιο μπορεί να εισέλθει στον οργανισμό του ανθρώπου είναι μέσω της αναπνοής (ατμόσφαιρα) , της πεπτικής οδού (τρόφιμα και νερό) και μέσω της άμεσης επαφής με το δέρμα. 

Εισπνοή Βενζολίου από τον αέρα : Το βενζόλιο αποτελεί φυσικό συστατικό της βενζίνης και του αδιύλιστου πετρελαίου. Η είσοδος του βενζολίου στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω της αναπνοής αποτελεί τον πιο συχνό και σημαντικό τρόπο μόλυνσης. Το βενζόλιο απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα από α) φυσικές πηγές, όπως συμβαίνει σε δασικές πυρκαγιές και ηφαίστεια, αλλά κυρίως παράγεται από β) ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως συμβαίνει στις εξατμίσεις των μηχανοκίνητων οχημάτων, στις αναθυμιάσεις (ατμούς) βενζίνης  σε πρατήρια βενζίνης, στην μεταφορά της βενζίνης  και σε εκπομπές από ορισμένα εργοστάσια που χρησιμοποιούν ή παράγουν βενζόλιο. 

Εντυπωσιακά αποτελέσματα εξήχθησαν από καταμέτρηση του ατμοσφαιρικού βενζολίου σε αγροτική περιοχή των Η.Π.Α., όπου ανευρέθηκε βενζόλιο σε ποσότητα 0.02 ppb (0.06 μg/m3), σε αντίθεση με αστική περιοχή των Η.Π.Α. που η ποσότητα του ατμοσφαιρικού βενζολίου ήταν περισσότερο από 5000 φορές μεγαλύτερη  και συγκεκριμένα 112 ppb (356 μg/m3). 

Συμπερασματικά, ο άνθρωπος κινδυνεύει να εκτεθεί σε υψηλότερα ποσοστά ατμοσφαιρικού βενζολίου σε περιοχές με μεγάλη κυκλοφορία μηχανοκίνητων οχημάτων, γύρω από πρατήρια βενζίνης και γύρω από εργοστάσια (που χρησιμοποιούν ή παράγουν βενζόλιο). 

Επίσης, υψηλή έκθεση στο βενζόλιο μέσω του αέρα και της αναπνοής μπορεί να προκύψει σε κλειστούς χώρους με αναθυμιάσεις από κόλλα, βαφές - χρώματα, διαλύτες κλπ. 

Βενζόλιο απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα μέσω της καύσης του τσιγάρου (δηλαδή κατά το κάπνισμα), εκτιθέμενοι τόσο οι ενεργητικοί, όσο και οι παθητικοί καπνιστές. Σύμφωνα με το National Toxicology Program, στις Η.Π.Α. περίπου η μισή από τη συνολική έκθεση του ανθρώπου στο βενζόλιο προέρχεται από τον καπνό του τσιγάρου.

Η καύση του πετρελαίου και του κάρβουνου αυξάνουν τα επίπεδα του βενζολίου στον αέρα.

Το βενζόλιο στον αέρα αλληλεπιδρά με άλλες ουσίες, με αποτέλεσμα να διασπάται μέσα σε λίγες ημέρες. 

Άμεση επαφή με το δέρμα : Αποτελεί έναν λιγότερο ισχυρό τρόπο έκθεσης του ανθρώπου στο βενζόλιο, αφού η απορρόφηση από το δέρμα είναι σχετικά μικρή, μιας και το βενζόλιο εξατμίζεται αρκετά γρήγορα στην ατμόσφαιρα. Ένας τρόπος δερματικής επαφής με το βενζόλιο είναι η επαφή με τη βενζίνη ή με μολυσμένο νερό που χρησιμοποιείται για την καθαριότητα του δέρματος. 

Τροφές και νερό : Τροφές όπως φρούτα, λαχανικά, ξηροί καρποί, γαλακτοκομικά προϊόντα, ψάρια, αυγά κλπ μπορούν να μολυνθούν από το βενζόλιο και έπειτα από κατανάλωση να μολυνθεί και ο άνθρωπος. 

Ένας τρόπος μόλυνσης των προϊόντων συμβαίνει σε περιοχές με αυξημένο ατμοσφαιρικό βενζόλιο, όπου μέσω της βροχής και της χιονόπτωσης, το βενζόλιο κατέρχεται και εναποτίθεται στην επιφάνεια του εδάφους. Στο έδαφος το βενζόλιο διασπάται με πιο αργό ρυθμό σε σχέση με τον χρόνο διάσπασής του στον αέρα.

Το βενζόλιο είναι ελαφρώς διαλυτό στο νερό και όταν βρίσκεται στο έδαφος μπορεί να προσχωρήσει σε υπόγεια ρεύματα νερού.     

Πυρκαγιές και ρύποι εργοστασίων που περιέχουν βενζόλιο μολύνουν το νερό με συνέπεια την πιθανή μόλυνση των ψαριών.

Ο χρόνος διάσπασης του βενζολίου στο νερό είναι μεγαλύτερος συγκριτικά με τον χρόνο διάσπασής του στον αέρα.

 Επάγγελμα: Οι εργαζόμενοι σε εργοστάσια που χρησιμοποιείται ή παράγεται βενζόλιο έχουν αυξημένο κίνδυνο να εκτεθούν και να μολυνθούν από την ουσία αυτή. Τέτοιες μονάδες που χρησιμοποιούν ή παράγουν βενζόλιο είναι τα εργοστάσια διύλισης πετρελαίου, τα εργοστάσια παραγωγής καουτσούκ, τα εργοστάσια κατασκευής υποδημάτων, οι δομές που χρησιμοποιούν βενζίνη κλπ. Επιπλέον επαγγέλματα, όπου οι εργαζόμενοι είναι πιθανό να εκτεθούν στο βενζόλιο, είναι οι πυροσβέστες, οι υπάλληλοι βενζινάδικων, εργαζόμενοι σε τυπογραφείο κλπ.

 

Το βενζόλιο αποτελεί ένα από τα 20 χημικά που χρησιμοποιούνται πιο συχνά στις Η.Π.Α. Συγκεκριμένα, αποτελεί το βασικό στοιχείο για την παραγωγή άλλων χημικών, όπως πλαστικά, λιπαντικές ουσίες, λάστιχα, βαφές, απορρυπαντικά και φυτοφάρμακα. Το βενζόλιο όμως για τον άνθρωπο και τα ζώα δεν αποτελεί μια αθώα χημική ένωση, διότι μπορεί να προκαλέσει χρωμοσωμικές αλλαγές στα κύτταρα του μυελού των οστών. Οι αλλαγές αυτές στα χρωμοσώματα των κυττάρων δύναται να οδηγήσουν στην δημιουργία καρκίνου, όπως λευχαιμία. Το βενζόλιο αποτελεί γενικά μια βλαβερή ουσία, όπου εκτός από καρκινογένεση, σε υψηλές ποσότητες, μπορεί να βλάψει την υγεία του ανθρώπου άμεσα, προκαλώντας πονοκέφαλο, ζάλη, σύγχυση, έμετο, σπασμούς, υπνηλία, ταχυκαρδία ακόμη και θάνατο και σε απώτερο χρόνο να προκαλέσει αναιμία, χαμηλό αριθμό αιμοπεταλίων στο αίμα και χαμηλό αριθμό λευκών κυττάρων στο αίμα. 

Προτείνεται να: 

·  Μείνετε μακριά από τον καπνό του τσιγάρου. Διακοπή καπνίσματος για τους καπνιστές. 

·  Αποφύγετε την επαφή της βενζίνης και γενικά των προϊόντων που περιέχουν βενζόλιο  με το δέρμα σας.

·  Αποφύγετε να εισπνεύσετε τις αναθυμιάσεις (ατμούς) της βενζίνης που προκύπτουν κατά τη διάρκεια πλήρωσης οχημάτων και βυτιοφόρων με βενζίνη. Προτιμήστε πρατήρια βενζίνης που διαθέτουν σύστημα ανάκτησης ατμών και βαλβίδες ασφαλείας που αναρροφούν και μειώνουν τις διαρροές αντίστοιχα. Σύμφωνα με το Νόμο υποχρεούνται όλα τα πρατήρια βενζίνης να εγκαταστήσουν σύστημα ανάκτησης ατμών Stage II.

·   Μείνετε μακριά από τα καυσαέρια των μηχανοκίνητων οχημάτων που εκτός από βενζόλιο περιέχουν και άλλες βλαπτικές ουσίες. 

·  Αποφύγετε προϊόντα που ενδεχομένως είναι μολυσμένα από βενζόλιο.

·  Αποφύγετε τις αναθυμιάσεις από χρώματα – βαφές, διαλύτες, κόλλες κλπ, ειδικά σε κλειστούς χώρους.

·  Σε περίπτωση που υπάρχει υποψία για έκθεση στο βενζόλιο μέσα στο χώρο εργασίας σας, συστήνεται επιβεβαίωση με εξετάσεις (αίματος, αναπνοής ή/και ούρων)  και επικοινωνία με τον εργοδότη για λήψη περαιτέρω μέτρων προφύλαξης όπως εξειδικευμένο ατομικό προστατευτικό εξοπλισμό, αντικατάσταση του βενζολίου από άλλο διαλύτη κλπ. Οι εξετάσεις για την ανίχνευση του βενζολίου και των μεταβολιτών του στο ανθρώπινο σώμα ελέγχουν την πρόσφατη μόνο έκθεση στο βενζόλιο. Επίσης, δεν είναι αρκετά αξιόπιστες εάν η έκθεση στο βενζόλιο είναι μικρή, διότι δεν είναι τόσο ευαίσθητες ώστε να ανιχνεύουν τις μικρές ποσότητες στον οργανισμό. Το μεγαλύτερο ποσοστό του βενζολίου μεταβολίζεται και αποβάλλεται από το σώμα μέσω της ούρησης σε 48 ώρες από τη στιγμή της έκθεσης. Οι μεταβολίτες του βενζολίου στα ούρα είναι η φαινόλη, το S-φαινυλ-μερκαπτουρικό οξύ και το βλεννικό οξύ ή αλλιώς μουκονικό οξύ.

         

Η επικινδυνότητα του βενζολίου έχει διατυπωθεί εδώ και πολλά χρόνια, παρόλα αυτά είναι μία ουσία που δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως. Μέχρι και σήμερα, επιστήμονες ανά τον κόσμο συνεχίζουν να ερευνούν και να δημοσιεύουν μελέτες όσον αφορά στις παρενέργειες του βενζολίου στα ζώα και στον άνθρωπο, πέραν της γνωστής καρκινογένεσης που προκαλεί. Παράδειγμα αποτελούν οι μελέτες πάνω στην επίδραση του βενζολίου στη γονιμότητα της γυναίκας και άλλα. 

 Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως όλοι οι άνθρωποι εκτίθενται καθημερινά έστω και σε μικρές ποσότητες βενζολίου, αυτό όμως που θα πρέπει να εξασφαλιστεί, είναι η μικρότερη δυνατή έκθεση στην ουσία αυτή. 

 

Πηγές: 

1) International Agency for Research on Cancer (IARC)

2) National Toxicology Program (NTP)

3) Environmental Protection Agency (EPA)

4) American Cancer Society

5) US Food and Drug Administration (FDA).

 

*Ζωή Νίτσα, Ειδικευόμενη Ιατρός Γενικής Χειρουργικής στο Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Θεαγένειο»

Βασικές Σπουδές: Ιατρική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης , Medicine in University of Antwerp 

Master of Clinical and Surgical Anatomy 

Master of Pelvic Surgery