Εβετ ή Χαγίρ: Στις κάλπες σήμερα η Τουρκία για το δημοψήφισμα

Οι αλλαγές που προωθεί ο Ερντογάν, τί θα γίνει αν επικρατήσει το “ναι” ή το "όχι" και ο σημαίνων ρόλος της εσωκομματικής αντιπολίτευσης του τούρκου προέδρου

του Κωνσταντίνου Τσάβαλου

Έβετ (= ναι) ή χαγίρ (= όχι);

Που θα κάτσει η μπίλια της τουρκικής ρουλέτας το βράδυ της Κυριακής;

Τί θα αποφασίσει ο λαός της γείτονος χώρας για το μέλλον όχι μόνο το δικό της, αλλά και του ανωτάτου άρχοντα της χώρας, του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν;

Θα του εκχωρήσει παραπάνω εξουσίες, μετατρέποντας τον σε “σουλτάνο” και με τη βούλα ή η λαϊκή βούληση θα αποτελέσει ικανό ανάχωμα στον πολιτικό επεκτατισμό και την μεσσιανική φιλοδοξία του τούρκου προέδρου;

Το σίγουρο είναι πως ο Ερντογάν έδωσε τον υπέρ πάντων αγώνα προκειμένου το πρωί της Δευτέρας 17ης Απριλίου να έχει επικρατήσει το “ναι” και ο ίδιος να έχει... δαφνοστεφανωθεί με τον αέρα του απόλυτου κυρίαρχου της τουρκικής πολιτικής σκηνής. Όχι πως δεν ήταν ήδη δηλαδή, απλώς πλέον με το δημοψήφισμα να έχει αλλάξει το τουρκικό πολιτικό σύστημα από κοινοβουλευτικό σε προεδρικό, ο Ερντογάν θα έχει αποκτήσει εξουσίες που ισοδυναμούν με μια δυνητική... δικτατορία.

Γι' αυτό και οι τούρκοι πολιτικοί αναλυτές επισημαίνουν πως ένα "ναι" στο δημοψήφισμα ισοδυναμεί με μια ψήφο για τον ίδιο τον πρόεδρο Ερντογάν. 

Οι 18 αλλαγές που προωθεί ο Ερντογάν

Οι 18 συνταγματικές αλλαγές που τίθενται σε ψηφοφορία ως ένα νομικό κείμενο, δηλαδή είτε θα εγκριθούν συνολικά είτε θα απορριφθούν επίσης εν συνόλω, είναι οι εξής:

1. Ένταξη στο σύνταγμα διάταξης που αναφέρει ότι η Δικαιοσύνη πρέπει να δρα αμερόληπτα.

2. Ο αριθμός των μελών του κοινοβουλίου (Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας) αυξάνεται σε 600 από 550.

3. Η κατώτατη ηλικία για την υποβολή υποψηφιότητας για το κοινοβούλιο ή την προεδρία μειώνεται από τα 25 στα 18 χρόνια, ενώ αφαιρείται και η διάταξη που έθετε ως προϋπόθεση την εκπλήρωση των στρατιωτικών υποχρεώσεων.

4. Η θητεία της Εθνοσυνέλευσης γίνεται πενταετής από τετραετής και οι βουλευτικές εκλογές διεξάγονται ταυτόχρονα με τις προεδρικές. Οι προεδρικές εκλογές οδηγούνται σε β’ γύρο μεταξύ των δύο επικρατέστερων υποψηφίων εάν στον πρώτο κανένας υποψήφιος δεν έχει λάβει το 50% συν μία ψήφο. Πενταετής από επταετής γίνεται και η θητεία του προέδρου της Τουρκίας.

5. Οι εξουσίες της Εθνοσυνέλευσης αφορούν, μεταξύ άλλων: τη σύνταξη, αναθεώρηση και κατάργηση νόμων. Την κύρωση διεθνών συμβάσεων ή συνθηκών. Τη συζήτηση του ετήσιου προϋπολογισμού που υποβάλλει ο πρόεδρος της Τουρκίας (η επιτροπή Προϋπολογισμού έχει δικαίωμα να προχωρεί και σε αλλαγές) και την τελική έγκριση ή απόρριψή του. Τον διορισμό 7 εκ των 13 μελών του Συμβουλίου Δικαστών και Εισαγγελέων (όπως μετονομάζεται το Ανώτατο Συμβούλιο Δικαστών και Εισαγγελέων). Βασική αλλαγή ότι δεν τίθεται πλέον ζήτημα εμπιστοσύνης της Εθνοσυνέλευσης προς την κυβέρνηση, αφού η φύση και ο χαρακτήρας της δεύτερης θα προσδιορίζεται στις προεδρικές εκλογές.

6. Το κοινοβούλιο ελέγχει τον αντιπρόεδρο της Τουρκίας και τους υπουργούς της κυβέρνησης μέσω της διαδικασίας της «Κοινοβουλευτικής Έρευνας, Κοινοβουλευτικής Εξέτασης, Γενικής Συζήτησης και Γραπτής Ερώτησης». Η διαδικασία της επερώτησης καταργείται και αντικαθίσταται από την Κοινοβουλευτική Εξέταση. Ο αντιπρόεδρος της Τουρκίας είναι υποχρεωμένος να απαντά σε γραπτές ερωτήσεις εντός 15 ημερών από την υποβολή τους.

7. Για να είναι κάποιος υποψήφιος για την προεδρία της Τουρκίας, πρέπει να έχει την υποστήριξη κόμματος το οποίο στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές να έχει λάβει τουλάχιστον 5% και τις υπογραφές 100.000 ψηφοφόρων. Ο πρόεδρος της Τουρκίας δεν είναι πλέον απαραίτητο να εγκαταλείπει την κομματική του ιδιότητα, όπως συνέβαινε μέχρι σήμερα.

8. Ο πρόεδρος της Τουρκίας είναι επικεφαλής τόσο του κράτους, όσο και της κυβέρνησης και διατηρεί το δικαίωμα να διορίζει και να απολύει αντιπρόεδρο ή αντιπροέδρους της χώρας, καθώς και τους υπουργούς της κυβέρνησης κατά βούληση. Ο πρόεδρος έχει δικαίωμα να εκδίδει εκτελεστικά διατάγματα. Εάν η Εθνοσυνέλευση ψηφίσει στη συνέχεια νόμο σχετικό με το ίδιο θέμα για το οποίο έχει εκδοθεί προεδρικό διάταγμα, επικρατεί η γνώμη της Εθνοσυνέλευσης.

9. Η Εθνοσυνέλευση μπορεί να ανοίξει διαδικασίες Κοινοβουλευτικής Έρευνας με απόλυτη πλειοψηφία (301 εκ των 600 ψήφων). Η πρόταση για διεξαγωγή έρευνας συζητείται έναν μήνα και τελικώς εγκρίνεται, εάν υπερψηφιστεί σε μυστική ψηφοφορία από τα τρία πέμπτα των βουλευτών (360 εκ των 600). Όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία, η Εθνοσυνέλευση μπορεί να παραπέμψει τον πρόεδρο σε δίκη με πλειοψηφία δύο τρίτων (400 εκ των 600 βουλευτών).

10. Ο πρόεδρος της Τουρκίας έχει δικαίωμα να διορίζει έναν ή περισσότερους αντιπροέδρους της χώρας. Εάν η θέση του προέδρου χηρέψει, προεδρικές εκλογές πρέπει να διεξαχθούν εντός 45 ημερών. Εάν απομένει λιγότερο από ένας χρόνος μέχρι τις επόμενες  βουλευτικές εκλογές, τότε αυτές διενεργούνται ταυτόχρονα με τις προεδρικές. Εάν όχι, ο νέος πρόεδρος της Τουρκίας υπηρετεί μέχρι τη λήξη της κοινοβουλευτικής θητείας και τότε διοργανώνονται εκ νέου διπλές εκλογές, για πρόεδρο και κοινοβούλιο. Η εμβόλιμη θητεία δεν μετράει ούτε παραβιάζει το όριο δύο πενταετών θητειών που τίθεται για τον πρόεδρο. Οι κοινοβουλευτικές έρευνες για πιθανά αδικήματα αντιπρoέδρων της Τουρκίας και υπουργών μπορούν να ανοίξουν με πλειοψηφία τριών πέμπτων. Μετά την έρευνα, το κοινοβούλιο μπορεί να τους παραπέμψει σε δίκη με πλειοψηφία δύο τρίτων. Εάν κριθούν ένοχοι, ο αντιπρόεδρος ή ο υπουργός απομακρύνονται από τη θέση τους μόνον εφ' όσον το αδίκημα επιφέρει στέρηση πολιτική δικαιωμάτων. Εάν ένας βουλευτής διοριστεί υπουργός, η βουλευτική του θητεία τερματίζεται και αντικαθίσταται από επιλαχόντα (ασυμβίβαστο κυβερνητικής θέσης και βουλευτικής ιδιότητας).

11. Ο πρόεδρος της Τουρκίας έχει δικαίωμα να διαλύσει το κοινοβούλιο κατά βούληση, ενώ το ίδιο δικαίωμα διατηρούν και τα τρία πέμπτα της Εθνοσυνέλευσης (360 εκ των 600 βουλευτών). Και στις δύο περιπτώσεις, διεξάγονται ταυτόχρονα προεδρικές και βουλευτικές εκλογές.

12. Η κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης από τον πρόεδρο της Τουρκίας  πρέπει απαραίτητα να εγκρίνεται από την Εθνοσυνέλευση. Το κοινοβούλιο μπορεί να αλλάζει τη διάρκειά της, να την παρατείνει ή να την ακυρώνει. Σε κάθε περίπτωση, πλην καιρού πολέμου, η έκτακτη ανάγκη δεν μπορεί να διαρκεί περισσότερο από τέσσερις μήνες. Κάθε προεδρικό διάταγμα σε τέτοια έκτακτη περίοδο χρειάζεται έγκριση της Εθνοσυνέλευσης.

13.Οι πράξεις του προέδρου της Τουρκίας μπορούν να ελέγχονται πλέον από τη Δικαιοσύνη.

14. Τα στρατοδικεία καταργούνται, πλην της περίπτωσης πολέμου, οπότε δικάζουν στρατιωτικούς για ζητήματα που άπτονται της στρατιωτικής νομοθεσίας.

15. Τα μέλη του Συνταγματικού Δικαστηρίου μειώνονται σε 15 από 17. Ο πρόεδρος της Τουρκίας θα διορίζει τα 12, ενώ τα άλλα τρία θα διορίζονται από την Εθνοσυνέλευση.

16. Τα μέλη του Συμβουλίου Δικαστών και Εισαγγελέων μειώνονται σε 13 από 22. Τέσσερα μέλη θα διορίζονται από τον πρόεδρο της Τουρκίας, επτά από την Εθνοσυνέλευση (με αυξημένη πλειοψηφία), ενώ τα άλλα δύο μέλη είναι ο υπουργός και ο υφυπουργός Δικαιοσύνης.

17. Ο πρόεδρος της Τουρκίας υποβάλλει τον προϋπολογισμό του νέου έτους 75 ημέρες πριν το νέο φορολογικό έτος. Η επιτροπή Προϋπολογισμού της Εθνοσυνέλευσης μπορεί να κάνει αλλαγές στο κείμενο, αλλά οι βουλευτές δεν έχουν δικαίωμα να κάνουν προτάσεις που αλλάζουν το ύψος των δημοσίων δαπανών. Εάν ο προϋπολογισμός δεν εγκριθεί, προτείνεται προσωρινός προϋπολογισμός και εάν η Εθνοσυνέλευση απορρίψει και εκείνον, τότε χρησιμοποιείται εκείνος του περασμένου έτους, με τις αναγκαίες προσαρμογές.

18. Ο πρόεδρος της Τουρκίας έχει δικαίωμα να δημιουργεί επαρχίες και περιφέρειες εντός του κράτους.

Ποιοι είναι υπέρ του ΝΑΙ

Εύλογα, εκείνοι που τάσσονται υπέρ του "ναι" είναι οι υποστηρικτές του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν. Ισχυρίζονται ότι οι συνταγματικές μεταρρυθμίσεις είναι απαραίτητες για τον εξορθολογισμό της τουρκικής κυβέρνησης ώστε αυτή να μπορέσει να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του σύγχρονου πολιτικού περιβάλλοντος. Πιο αναπάντεχη είναι η υποστήριξη του ακροδεξιού MHP (Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης) προς τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις καθώς το MHP ήταν παραδοσιακά αντίθετο στην ιδέα ενός προεδρικού συστήματος. Φήμες θέλουν τον ηγέτη του κόμματος Ντεβλέτ Μπαχτσελί να έχει εξασφαλίσει θέση αντιπροέδρου με αντάλλαγμα τη συνεργασία του. Σημειωτέον δε, πως το τουρκικό κοινοβούλιο έχει ήδη ψηφίσει τις συνταγματικές αλλαγές αλλά απαιτείται η έγκρισή τους με τη λαϊκή ψήφο για να γίνουν νόμος.

Ποιοι είναι υπέρ του ΟΧΙ

Το δημοψήφισμα βρίσκει σφόδρα αντίθετα τα δύο άλλα μεγάλα τουρκικά κόμματα, πλην του κυβερνώντος: το κεμαλικό και σοσιαλδημοκρατικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) και το αριστερό φιλοκουρδικό Κόμμα της Δημοκρατίας των Λαών (HDP). Οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οργανώσεις για την προώθηση της Δημοκρατίας λένε επίσης "όχι" στο δημοψήφισμα. Υποστηρίζουν ότι οι προτεινόμενες συνταγματικές αλλαγές ουσιαστικά θα επιτρέψουν στον Ερντογάν να κυβερνά ως δικτάτορας, καθώς σε περίπτωση που επικρατήσει το 'ναι', το δημοψήφισμα θα επιτρέψει στον Ερντογάν να διεκδικήσει δύο θητείες στην προεδρία κατά τις επόμενες εθνικές εκλογές στην Τουρκία το 2019. Επομένως θα μπορεί να παραμένει στην εξουσία μέχρι το 2029.

Διχασμένο μέχρι και το ίδιο το ΑΚΡ

Όπως τονίζουν τα τουρκικά ΜΜΕ, αν χάσει το δημοψήφισμα ο Ερντογάν, θα το χάσει από το ίδιο του το κόμμα και την εσωκομματική του αντιπολίτευση, η οποία διαφωνεί ριζικά με την περιθωριοποίησή της που θα επέλθει από ένα πιθανό “ναι”.

Κατέστη ξεκάθαρο, από την πρώτη στιγμή που ανακοινώθηκε το δημοψήφισμα, πως κάποια σημαίνοντα στελέχη της πολιτικής ζωής της Τουρκίας είχαν φροντίσει να αποστασιοποιηθούν απ' αυτό: δεν ήταν μόνο ο πρώην υπουργός Εξωτερικών, πρωθυπουργός και Πρόεδρος της Δημοκρατίας Αμπντουλάχ Γκιούλ, ο πρώην πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου ή ο πρώην πρόεδρος της Βουλής Μπουλέντ Αρίντς που δεν έκαναν ούτε μια δήλωση στήριξης του Ερντογάν, αλλά και μια ομάδα 100 περίπου βουλευτών του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ.

Με τη σειρά του, ο Ερντογάν γνωρίζει για την “ανταρσία” των εκατό αυτών βουλευτών, αλλά δεν δείχνει να πολυνοιάζεται. Και γιατί να το κάνει, άλλωστε; Αν επικρατήσει το “ναι”, θα έχει όσες εξουσίες επιθυμεί, προκειμένου να προβεί σε “καρατομήσεις”, χωρίς να τον ενδιαφέρει η τυχόν επιρροή που έχουν αυτοί οι 100 σε μέρος της κοινοβουλευτικής ομάδας του κυβερνώντος κόμματος. 

Τί θα γίνει αν επικρατήσει το “ναι”

Σχεδόν όλοι συμφωνούν πως ένα “ναι” στο δημοψήφισμα ισούται με το τέλος της δημοκρατίας στην Τουρκία -όση έχει απομείνει, τέλος πάντων, όταν πολιτικοί της αντιπολίτευσης και δημοσιογράφοι έχουν φυλακιστεί και υποστεί παρενόχληση, ενώ ο Ερντογάν έχει καθαιρέσει 2.700 δικαστές στον απόηχο της αποτυχημένης απόπειρας πραξικοπήματος του καλοκαιριού.

Το μόνο σίγουρο πως δεν θα γίνει ΠΙΟ δημοκρατική, με τον Ερντογάν να υπόσχεται, ας πούμε, την επαναφορά της θανατικής ποινής κι άλλα που “γαργαλάνε” στο ισλαμικό υπογάστριο του εκλογικού του σώματος.

Eπίσης ρόλο θα παίξει η διαφορά ανάμεσα σε "ναι" κι "οχι": αν είναι μικρή, όπως περιμένουν όλοι, ο Ερντογάν θα διαπιστώσει πως η αμφισβήτηση στο πρόσωπο του είναι έντονη και μεγάλη.

Ταυτόχρονα όμως, θα αποκόψουν εντελώς την χώρα από κάθε της σχέση με οτιδήποτε Δυτικό -κι αυτό θα έχει, πρωτίστως, άμεσο αντίκτυπο στην οικονομία της χώρας καθώς πολλοί ξένοι επενδυτές θα εγκαταλείψουν την Τουρκία.

Εξάλλου, πριν λίγες εβδομάδες διαμέσου της Επιτροπής της Βενετίας, το εξειδικευμένο όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα συνταγματικά θέματα, πως αν επικρατήσει το “ναι” στο δημοψήφισμα τότε οι προτεινόμενες συνταγματικές τροποποιήσεις στην Τουρκία θα είναι «επικίνδυνο βήμα προς τα πίσω» για τη δημοκρατία, ειδικά καθώς θα μπορούσε να ανοίξει ο δρόμος για τον Ερντογάν να παραμείνει στην εξουσία μέχρι το 2029.

Τί θα γίνει αν επικρατήσει το “όχι”

Ο, ως είθισται, απρόβλεπτος και παρορμητικός Ερντογάν, είναι άγνωστο πώς θα συμπεριφερθεί στο ενδεχόμενο ήττας. Θα προχωρήσει ή όχι σε πρόωρες εκλογές ή σε ένα ακόμη δημοψήφισμα, μέχρι το τέλος του 2017; Θα επιδείξει κι άλλες τάσεις πολιτικού ρεβανσισμού και θα επιδοθεί στο γνωστό του παιχνίδι, το “κυνήγι μαγισσών” εντός κι εκτός Τουρκίας; Μάλλον λοιπόν θα υπάρξει η γνωστή, προσφιλής συνήθεια του Ερντογάν για στοχοποίηση των "κακών άλλων που είπαν όχι" -κι αυτό θα είναι ένα ακόμη σημάδι αντιδημοκρατικότητας.

Τα τουρκικά ΜΜΕ αδυνατούν να απαντήσουν στο ερώτημα αυτό, θεωρώντας πως όλα είναι ρευστά. Το (σχεδόν) σίγουρο είναι πως θα επεκταθεί χρονικά η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, τουλάχιστον μέχρι να περάσουν τα... νεύρα στον Ερντογάν. Και βλέπουμε...

Με ποιο τρόπο θα επηρεάσει το δημοψήφισμα τις σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία

Με μια πρώτη ματιά κανένα, γιατί ήδη έχει ανοίξει ο δρόμος για τον εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ένωσης των δυο πλευρών.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν σε άρθρο τους οι Financial Times, μια ρήξη ανάμεσα σε Τουρκία κι Ε.Ε. στην παρούσα φάση βολεύει αμφότερες τις πλευρές. “Αμφότερες πλευρές γνωρίζουν πως η ρήξη πλησιάζει και πλέον επικεντρώνονται στην εύρεση μιας νέας μορφής σχέσης που να μπορεί να ικανοποιήσει αμφότερες τις πλευρές. “Κάθε νύξη πολιτικής ένωσης ανάμεσα στις δυο πλευρές πλέον βρίσκεται σε... κωματώδη κατάσταση”, επισημαίνει ο Μαρκ Πιερίνι, τέως πρέσβης της Ε.Ε. στην Άγκυρα.

Άρα τι βολεύει τις δυο πλευρές; Αυτό που πρότεινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από τα τέλη του περασμένου Δεκεμβρίου κιόλας, δηλαδή τον εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ένωσης με την Τουρκία έτσι ώστε να δοθεί έμφαση στις εμπορικές συναλλαγές σε τομείς όπως τα ποτά και τα τρόφιμα, τις δημόσιες συμβάσεις αλλά και την παροχή υπηρεσιών. 

«Η αναβάθμιση της εμπορικής σχέσης ΕΕ-Τουρκίας αποτελεί ουσιώδες τμήμα των προσπαθειών που καταβάλλουν η ΕΕ και η Τουρκία για την εμβάθυνση των σχέσεών τους στους βασικούς τομείς κοινού ενδιαφέροντος», σημείωνε στη σχετική ανακοίνωσή της η Κομισιόν.

Όσον αφορά τώρα στο ΝΑΤΟ, παρά τις κάποιες μεμονωμένες εκκλήσεις να εκδιωχθεί η χώρα από τη στρατιωτική συμμαχία, υπάρχουν πολλά κοινά συμφέροντα ώστε να θεωρείται αυτό πιθανό. Επιπλέον, η Δυτική Ευρώπη χρειάζεται τη συνεργασία της Τουρκίας για να ελέγξει την προσφυγική ροή από τη Μέση Ανατολή στην Ευρώπη.

Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις για τις σχέσεις της Τουρκίας με την Ελλάδα;

Αν ο Ερντογάν κερδίσει το δημοψήφισμα, η Τουρκία θα εισέλθει αργή ή γρήγορα σε έναν δρόμο χωρίς επιστροφή και το ενδεχόμενο της ολοένα και μεγαλύτερης αποξένωσης της Τουρκίας από τη Δύση θα πρέπει να προβληματίσει τόσο τους ευρωπαίους όσο και τους έλληνες αξιωματούχους. Γιατί εάν η Ευρώπη υπήρξε τα τελευταία χρόνια, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, σημείο αναφοράς για την Άγκυρα, η ολοκληρωτική εξαφάνιση αυτής της αναφοράς μπορεί να ενεργοποιήσει πολύ επικίνδυνες δυναμικές, τόσο για την Ευρώπη όσο και για την Ελλάδα...

Πηγή: thetoc.gr