Εισήγηση των βουλευτών/βουλευτριών του ΣΥΡΙΖΑ στη Διακομματική Κοινοβουλευτική Επιτροπή για το Δημογραφικό

Το δημογραφικό ζήτημα βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο καθώς η γηραιά ήπειρος αντιμετωπίζει τόσο δημογραφική συρρίκνωση όσο  και δημογραφική γήρανση. Με εξαίρεση ίσως την Γαλλία και τις Σκανδιναβικές χώρες που θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο μελέτης σχετικά με τις πολιτικές που εφαρμόζουν, οι χώρες της Ανατολικής &Κεντρικής Ευρώπης παρουσιάζουν υψηλή  υπογεννητικότητα  με υψηλές εκροές πληθυσμού προς άλλες χώρες, ενώ οι υπόλοιπες χώρες του ευρωπαϊκού  Νότου παρουσιάζουν μια  δημογραφική εικόνα  που προσιδιάζει σε μεγάλο βαθμό με αυτήν της Ελλάδας.

Παράγοντες κοινωνιολογικού – πολιτισμικού χαρακτήρα δικαιολογούν τα τελευταία χρόνια την δημογραφική επιβράδυνση. Η σπουδή για ενίσχυση των τυπικών μορφωτικών προσόντων και η μέριμνα για επαγγελματική αποκατάσταση καθυστερούν την απόκτηση πρώτου παιδιού οδηγώντας σε καθυστερημένες αποφάσεις για την απόκτησή του. Επιπλέον σε μια νέα εποχή υποχώρησης κοινωνικών, θρησκευτικών και ενδοοικογενειακών καταναγκασμών και έμφυλων στερεοτύπων, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα, η επιλογή της ηθελημένης μη απόκτησης παιδιών κερδίζει σταθερά έδαφος στο ζευγάρι ή στο άτομο.

Η δημογραφική πολιτική δεν μπορεί παρά να είναι τμήμα μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης, η οποία θα βρίσκεται σε παράλληλο βηματισμό και σε αντιστοίχιση με την συνολικότερη αναπτυξιακή, οικονομική και κοινωνική πολιτική. Ειδικότερα ως προς την κοινωνική πολιτική, η δημογραφική πολιτική θα πρέπει να «συναντά» και να αλληλοσυμπληρώνεται από τις αντίστοιχες πολιτικές για την απασχόληση, την οικογένεια, την μητρότητα/γονεϊκότητα, την ισότητα των φύλων, καθώς και τις πολιτικές για το παιδί.

Η επιδοματική στήριξη είναι αναγκαία, αλλά δεν επαρκεί από μόνη της. Αυτό σημαίνει ότι οι επιδοματικές πολιτικές θα πρέπει να ενισχύονται και να συμπληρώνονται από πολιτικές για την εναρμόνιση οικογενειακής/προσωπικής και εργασιακής ζωής, από εξασφαλίσεις σε περίπτωση απώλειας εργασίας απέναντι στον κίνδυνο της φτώχειας των νοικοκυριών, με ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης (οι οποίες θα συμβάλλουν και στην ανάσχεση της μετανάστευσης του επιστημονικού δυναμικού της χώρας), με στοχευμένες πολιτικές για τον μεταναστευτικό και προσφυγικό πληθυσμό που θα επιδιώκουν την πρόληψη &εξάλειψη του κοινωνικού αποκλεισμού, καθώς και με πολιτικές για την εξάλειψη των έμφυλων ανισοτήτων και διακρίσεων στην αγορά εργασίας και στον ιδιωτικό/ οικογενειακό βίο.

Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματος είναι ισοδύναμο και ισάξιο με το δικαίωμα στην τεκνοποιία και την γονεϊκότητα. Τα δημογραφικά δεδομένα για τον ρυθμό των γεννήσεων και το λεγόμενο δημογραφικό πρόβλημα συχνά έχουν την τάση να περιορίζουν και να ανάγουν μια εξαιρετικά περίπλοκη ανθρώπινη δραστηριότητα σε ένα μετρήσιμο φαινόμενο στο πλαίσιο του οποίου μάλιστα οι γυναίκες αγνοούνται με τρόπο καταλυτικό ή αντιμετωπίζονται απλώς ως μια μεταβλητή.

Επίσης σύμφωνα με εμπεριστατωμένες έρευνες σε χώρες και κοινωνίες που επικρατεί ένα παραδοσιακό μοντέλο οικογενειακής δομής (π.χ. γάμος), παρατηρούνται χαμηλά ποσοστά γονιμότητας. Αντιθέτως σε κοινωνίες (όπως οι σκανδιναβικές, αλλά και άλλες) στις οποίες υπάρχουν πολλαπλά συστήματα οικογένειας οι δείκτες γονιμότητας είναι υψηλότεροι.

Είναι αναγκαίο λοιπόν να επανεξεταστούν και να αμφισβητηθούν τυχόν στερεοτυπικές στάσεις και νοοτροπίες για την δημογραφική γήρανση και συρρίκνωση του πληθυσμού μέσα από την δημογραφική παιδεία στα σχολεία και την ενημέρωση/ συζήτηση στον δημόσιο χώρο για τις προκλήσεις που αναδύονται για τις σύγχρονες κοινωνίες. Παράλληλα θα πρέπει να εξεταστούν πιο επισταμένα και να σχεδιαστούν πολιτικές για την ενεργητική και υγιή γήρανση , υπό την προϋπόθεση ότι οι προτεινόμενες πολιτικές δεν θα αναδιατάξουν και κυρίως δεν θα ανατρέψουν τα κατοχυρωμένα ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά δικαιώματα των πολιτών, ούτε θα οδηγήσουν σε (υποχρεωτική) παράταση του εργασιακού βίου.

Επιπλέον, η ολοκληρωμένη προσέγγιση απαιτεί την δημιουργία επιτελικής δομής σε επίπεδο κεντρικής Διοίκησης, η οποία θα είναι αρμόδια για τον σχεδιασμό, τον διατομεακό συντονισμό, την παρακολούθηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων και των αποτελεσμάτων που έχουν οι ρυθμίσεις και οι πολιτικές που εφαρμόζονται για την αντιμετώπιση του δημογραφικού ζητήματος στην χώρα. Εν κατακλείδι, η στροφή εκ νέου στο θετικό φυσικό ισοζύγιο απαιτεί την ενεργητική κρατική παρέμβαση με κίνητρα ποσοτικού& ποιοτικού χαρακτήρα, αλλά και με ευαισθητοποίηση και ενημέρωση προκειμένου να αμφισβητηθούν παγιωμένες και στερεοτυπικές νοοτροπίες με στόχο οι πολιτικές να απευθύνονται στο σύνολο των διαφορετικών μορφών της σύγχρονης οικογένειας και συνολικά στην ελληνική κοινωνία.

Τα τελευταία τρεισήμισι χρόνια, παρά την παρατεινόμενη οικονομική ύφεση, την αύξηση των επιπέδων ανεργίας και τις μεταβολές σε παραδοσιακούς θεσμούς κοινωνικοποίησης, έγιναν σημαντικά βήματα σε θεσμικό επίπεδο για την υλοποίηση προγραμμάτων με επίκεντρο την παιδική προστασία και τη συνοχή της οικογένειας. Βασικός στόχος αυτών των πολιτικών υπήρξε η αντιμετώπιση της ακραίας φτώχειας, της παιδικής φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Στο πλαίσιο αυτό θεσμοθετήθηκαν και υλοποιήθηκαν σημαντικές πολιτικές για το Παιδί, αντιμετωπίζοντας τις επιπτώσεις της κρίσης, αλλά και κατοχυρώνοντας νέα καινούργια δικαιώματα στο πλαίσιο συγκρότησης του νέου Κοινωνικού Κράτους.

        Σία Αναγνωστοπούλου

 Βουλευτής Αχαΐας ΣΥΡΙΖΑ

Πρόεδρος της Διακομματικής Κοινοβουλευτικής

Επιτροπής για το Δημογραφικό

Επισυνάπτεται και το πλήρες κείμενο με όλες τις προτάσεις και τους υφιστάμενους νόμους, αναλυτικά.

Έκθεση

Διακομματικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής για το Δημογραφικό

Πρόταση βουλευτών και βουλευτριών ΣΥ.ΡΙΖ.Α.

– μελών Διακομματικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής για το Δημογραφικό

Αθήνα,  Δεκέμβριος  2018

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ι. ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ: ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ
1.    Εισαγωγικές επισημάνσεις
2.                Κριτική αποτίμηση και κενά πολιτικής (policy gaps) στο ευρωπαϊκό επίπεδο
3.                Σύγχρονες πολιτικές στοχεύσεις
I.Ισότητα των φύλων II.Αναγνώριση και ισότιμη αντιμετώπιση των νέων μορφών οικογένειας III.Τα παιδιά στο επίκεντρο των πολιτικών IV.Εναρμόνιση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής/ εργασίας και φροντίδας V.Ενίσχυση υποδομών και υπηρεσιών υγείας VI.Θετικές δράσεις για την ανάσχεση της μετανάστευσης των νέων (brain drain)& την επιστροφή όσων έχουν μεταναστεύσει VII.Κοινωνική ένταξη μεταναστών και μεταναστριών   VIII.Διατομεακός συντονισμός
ΙΙ. ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
1.    Διατομεακές πολιτικές ενίσχυσης της οικογένειας και της συμφιλίωσης εργασίας και φροντίδας
1.    Πολιτικές Απασχόλησης   2.    Υποδομές φροντίδας παιδιών 3.    Επιδόματα 4.    Άλλα κίνητρα   5.    Εκπαιδευτική πολιτική  & σεξουαλική αγωγή 6.    Πολιτικές υγιούς και ενεργούς γήρανσης 7.    Μέτρα για την κοινωνική ένταξη μεταναστών/ μεταναστριών 8.    Υγεία & Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 9.    Πολιτικές Οδικής Ασφάλειας 10.                       Πολιτικές Ενημέρωσης –Ευαισθητοποίησης
2.                Φορείς σχεδιασμού και υλοποίησης

Ι. ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ: ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

1.    Εισαγωγικές επισημάνσεις

Το δημογραφικό ζήτημα βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο καθώς η γηραιά ήπειρος αντιμετωπίζει τόσο δημογραφική συρρίκνωση όσο  και δημογραφική γήρανση. Με εξαίρεση ίσως την Γαλλία και τις Σκανδιναβικές χώρες που θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο μελέτης σχετικά με τις πολιτικές που εφαρμόζουν, οι χώρες της Ανατολικής &Κεντρικής Ευρώπης παρουσιάζουν υψηλή  υπογεννητικότητα  με υψηλές εκροές πληθυσμού προς άλλες χώρες, ενώ οι υπόλοιπες χώρες του ευρωπαϊκού  Νότου παρουσιάζουν μια  δημογραφική εικόνα  που προσιδιάζει σε μεγάλο βαθμό με αυτήν της Ελλάδας. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980, η δημογραφική αύξηση που καταγράφεται στην Ελλάδα  συνιστά απόρροια  του πλεονάσματος  γεννήσεων στο φυσικό ισοζύγιο «γεννήσεις – θάνατοι».

Η μεταπολεμική περίοδος από το 1945 και μετά στην Ελλάδα  διακρίνεται «από την δημογραφική αισιοδοξία», με το κυρίαρχο μοντέλο της πυρηνικής οικογένειας  να εγγυάται την κοινωνική αναπαραγωγή(Κοτζαμάνης, Κωστάκη, Μπαλούρδος, Τραγάκη 2018: 53).

Το φυσικό ισοζύγιο, η σχέση δηλαδή γεννήσεων και θανάτων  οδηγεί την Ελλάδα από τα 7,6 εκατ. το 1951 στα 10,6 εκατ. το 2017. Την ίδια αυτή περίοδο η Ελλάδα παρουσιάζει αρκετές πληθυσμιακές ιδιομορφίες. Παρατηρείται καταρχάς υπερσυγκέντρωση του πληθυσμού στα αστικά κέντρα (κυρίως Αθήνα και δευτερευόντως στην Θεσσαλονίκη) και εγκατάλειψη των αγροτικών περιοχών από μεγάλο αριθμό του πληθυσμού. Παράλληλα παρατηρείται αύξηση των γεννήσεων αλλά όχι με την μορφή της έκρηξης των γεννήσεων (babyboom)που γνωρίζουμε για παράδειγμα στην Γαλλία. Στην περίπτωση της Ελλάδας αυτό δεν συμβαίνει μεταξύ των άλλων και λόγω των μεταναστευτικών ροών προς το εξωτερικό αλλά και λόγω της σταθεροποίησης των δεικτών γονιμότητας, σε ικανοποιητικά, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 80’. Η τάση αυτή του θετικού φυσικού ισοζυγίου, η οποία θα ανακοπεί από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας που διανύουμε, είναι περισσότερο επίτευξη της ίδιας της ελληνικής οικογένειας με τις στρατηγικές οικογενειακού προγραμματισμού που θέτει η ίδια, παρά προϊόν σκόπιμης κρατικής οργάνωσης και σχεδιασμού.

Το 1990 ο EspingAndersen θέλοντας να διευκρινίσει ότι η χρυσή εποχή του κοινωνικού κράτους – τα «ένδοξα τριάντα χρόνια» (1945-1975) δεν οδήγησαν σε ένα ενιαίο ευρωπαϊκό μοντέλο, αλλά σε διαφορετικές εκδοχές προνοιακού καπιταλισμού, αναφέρεται στο αγγλοσαξονικό φιλελεύθερο μοντέλο υπολειμματικού χαρακτήρα με έμφαση στην ιδιωτική ασφάλιση, στο κορπορατιστικό των Γάλλων και των Γερμανών που κατοχυρώνει τους εργαζόμενους και τα δικαιώματά τους και το σκανδιναβικό- σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο με καθολικότητα κοινωνικών παροχών για τον πληθυσμό στο σύνολό του. Η Νότια Ευρώπη απουσιάζει από την συγκριτική προσέγγιση και καλύπτεται από το παλαιότερο μοντέλο του Ferrera,που ανάμεσα σε άλλες διαπιστώσεις επικεντρώνεται στην μεσογειακή οικογένεια ως υποκατάστατο κρατικών δομών και αντίστοιχων δημόσιων πολιτικών.

Η ελληνική οικογένεια σε αυτό το πλαίσιο της μεσογειακής ιδιαιτερότητας στηρίζει το θετικό φυσικό ισοζύγιο, καθώς οι κρατικές οικογενειακές παροχές διατηρούνται σε χαμηλά επίπεδα. Αξίζει πάντως να τονιστεί ότι μετά το 1990 στην Ελλάδα η δημογραφική εικόνα  τροφοδοτείται και από το θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο, με τους περίπου 900.000 (οικονομικούς) μετανάστες να αντισταθμίζουν την διακριτή πλέον κόπωση της ελληνικής οικογένειας.  Η φθίνουσα εξέλιξη του συγχρονικού δείκτη γονιμότητας από την δεκαετία του 80΄ (1.4 παιδιά ανά γυναίκα ) θα συνεχιστεί και την επόμενη δεκαετία  με αποτέλεσμα αυτός ο δείκτης να λάβει τη μικρότερη τιμή της μεταπολεμικής περιόδου (1.24). Από τις αρχές της πρώτης δεκαετίας του 21^ουαιώνα δείχνει να ανακάμπτει ελαφρώς (2008-10 στο 1.5) και να φτάνει στα μέσα της τρέχουσας δεκαετίας  σε μόλις 1,3 παιδιά. Η φθίνουσα αυτή πορεία  δεν μπορεί να καταλογιστεί μόνο στην καχεκτική κρατική πολιτική - με τα οικογενειακά επιδόματα που έχουν προβλεφθεί από το 1958 -  να έχουν κυρίως συμβολικό χαρακτήρα και να επηρεάζουν ελάχιστα τον οικογενειακό προϋπολογισμό. Θα πρέπει να συνυπολογιστούν και άλλοι λόγοι που συντελούν στη μείωση των γεννήσεων καθώς και ο αντίκτυπος της υφιστάμενης οικονομικής κρίσης.

     Παράγοντες κοινωνιολογικού – πολιτισμικού χαρακτήρα δικαιολογούν τα τελευταία χρόνια την δημογραφική επιβράδυνση. Η σπουδή για ενίσχυση των τυπικών μορφωτικών προσόντων και η μέριμνα για επαγγελματική αποκατάσταση καθυστερούν την απόκτηση πρώτου παιδιού οδηγώντας σε καθυστερημένες αποφάσεις για την απόκτησήτου. Επιπλέον σε μια νέα εποχή υποχώρησης κοινωνικών, θρησκευτικών και ενδοοικογενειακών καταναγκασμών και έμφυλων στερεοτύπων, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα, η επιλογή της ηθελημένης μη απόκτησης παιδιών κερδίζει σταθερά έδαφος στο ζευγάρι ή στο άτομο.

       Η κρίση του 2010 λειτουργεί καταλυτικά, ώστε τόσο το φυσικό ισοζύγιο με την υπεροχή των θανάτων έναντι των γεννήσεων, όσο και το μεταναστευτικό ισοζύγιο με την υπεροχή αυτών που εγκαταλείπουν την χώρα σε σχέση με αυτούς που φθάνουν στην χώρα, να παίρνουν καθαρή αρνητική τροχιά. Η αναπόδραστη δημογραφική γήρανση του πληθυσμού επιτείνει την δημογραφική απαισιοδοξία με δεδομένο ότι οι διαθέσιμες προβολές κάνουν λόγο για μειώσεις έως και 1,4 εκατ. το 2035 - σε σχέση με το 2015 - και έως 2,5 εκατ. το 2050.

Τι πρέπει να γίνει για την ανακοπή της πτωτικής πορείας των γεννήσεων; Σημειώνεται καταρχάς ότι μεταπολεμικά το ελληνικό κράτος παρά τους ιδιαίτερα υψηλούς αναπτυξιακούς ρυθμούς του υστέρησε σε κοινωνικές δαπάνες επιλέγοντας υψηλές δαπάνες άμυνας και δημόσιας τάξης που συνδέονταν με την επαγρύπνηση έναντι του «εσωτερικού και εξωτερικού εχθρού». Η τάση αναστρέφεται την δεκαετία του ΄80 και σήμερα φαίνεται να κινείται σε επίπεδα που προσεγγίζουν αυτά των δυτικοευρωπαϊκών χωρών, με εμφανή όμως υστέρηση ως προς το σκέλος των οικογενειακών δαπανών. Να αναφέρουμε ότι μόνο το 4% της κοινωνικής δαπάνης κατευθύνεται σε οικογένειες και σε τέκνα στην Ελλάδα, όταν σε χώρες που αντιστέκονται στην δημογραφική συρρίκνωση, όπως η Γαλλία και η Σουηδία το αντίστοιχο ποσοστό είναι υπερδιπλάσιο. Όμως το πρόβλημα δεν αφορά μόνο τις οικονομικές ενισχύσεις της οικογένειας, είναι ευρύτερο στην ελληνική περίπτωση και αφορά και την απουσία πολιτικής δέσμευσης από την πλευρά του κράτους έως σήμερα για την επίλυση του δημογραφικού προβλήματος. Ενώ η αναθεώρηση του Συντάγματος το 2001 (άρθρο 21 παρ. 5) ενέταξε την δημογραφική πολιτική  στις μέριμνες της πολιτείας η διάταξη παρέμεινε ατελής χωρίς τα  αναγκαία μέσα υποστήριξής της σε επίπεδο νομοθεσίας ή και πολιτικών.

Με βάση τα υφιστάμενα επιστημονικά δεδομένα, όσα καταγράφονται και αναλύονται στην Έκθεση των Κοτζαμάνη, Κωστάκη, Μπαλούρδου και Τραγάκη (2018)που υποβλήθηκε στην Διακομματική Κοινοβουλευτική Επιτροπή της Βουλής για το Δημογραφικό, αλλά και όσα κατέθεσαν οι εκπρόσωποι των θεσμικών φορέων της πολιτείας και της κοινωνίας των πολιτών που συμμετείχαν στις συνεδριάσεις της Επιτροπής, η βασική παραδοχή για την αντιμετώπιση του δημογραφικού ζητήματος είναι πως η δημογραφική πολιτική δεν μπορεί παρά να είναι τμήμα μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης, η οποία θα βρίσκεται σε παράλληλο βηματισμό και σε αντιστοίχιση με την συνολικότερη αναπτυξιακή, οικονομική και κοινωνική πολιτική. Ειδικότερα ως προς την κοινωνική πολιτική, η δημογραφική πολιτική θα πρέπει να «συναντά» και να αλληλοσυμπληρώνεται από τις αντίστοιχες πολιτικές για την απασχόληση, την οικογένεια, την μητρότητα/γονεϊκότηα, την ισότητα των φύλων, καθώς και τις πολιτικές για το παιδί.

Η επιδοματική στήριξη είναι αναγκαία, αλλά δεν επαρκεί από μόνη της. Αυτό σημαίνει ότι οι επιδοματικές πολιτικές θα πρέπει να ενισχύονται και να συμπληρώνονται από πολιτικές για την εναρμόνιση οικογενειακής/προσωπικής και εργασιακής ζωής, από εξασφαλίσεις σε περίπτωση απώλειας εργασίας απέναντι στον κίνδυνο της φτώχειας των νοικοκυριών, με ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, με στοχευμένες πολιτικές για τον μεταναστευτικό και προσφυγικό πληθυσμό που θα επιδιώκουν την πρόληψη &εξάλειψη του κοινωνικού αποκλεισμού, καθώς και με πολιτικές για την εξάλειψη των έμφυλων ανισοτήτων και διακρίσεων στην αγορά εργασίας και στον ιδιωτικό/ οικογενειακό βίο.

Επίσης είναι αναγκαίο να επανεξεταστούν και να αμφισβητηθούν τυχόν στερεοτυπικές στάσεις και νοοτροπίες για την δημογραφική γήρανση του πληθυσμού μέσα από την δημογραφική παιδεία στα σχολεία και την ενημέρωση/ συζήτηση στον δημόσιο χώρο για τις προκλήσεις που αναδύονται για τις σύγχρονες κοινωνίες. Παράλληλα θα πρέπει να εξεταστούν πιο επισταμένα και να σχεδιαστούν πολιτικές για την ενεργητική και υγιή γήρανση με βάση όσα επεξεργάζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και εν γένει η Ευρωπαϊκή Ένωση, υπό την προϋπόθεση ότι οι προτεινόμενες πολιτικές δεν θα αναδιατάξουν και κυρίως δεν θα ανατρέψουν τα κατοχυρωμένα ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά δικαιώματα των πολιτών, ούτε θα οδηγήσουν σε (υποχρεωτική) παράταση του εργασιακού βίου.

Επιπλέον, η ολοκληρωμένη προσέγγιση απαιτεί την δημιουργία επιτελικής δομής σε επίπεδο κεντρικής Διοίκησης, η οποία θα είναι αρμόδια για τον σχεδιασμό, τον διατομεακό συντονισμό, την παρακολούθηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων και των αποτελεσμάτων που έχουν οι ρυθμίσεις και οι πολιτικές που εφαρμόζονται για την αντιμετώπιση του δημογραφικού ζητήματος στην χώρα. Εν κατακλείδι, η στροφή εκ νέου στο θετικό φυσικό ισοζύγιο απαιτεί την ενεργητική κρατική παρέμβαση με κίνητρα ποσοτικού& ποιοτικού χαρακτήρα, αλλά και με ευαισθητοποίηση και ενημέρωση προκειμένου να αμφισβητηθούν παγιωμένες και στερεοτυπικές νοοτροπίες με στόχο οι πολιτικές να απευθύνονται στο σύνολο των διαφορετικών μορφών της σύγχρονης οικογένειας και συνολικά στην ελληνική κοινωνία.

2.                Κριτική αποτίμηση και κενά πολιτικής (policy gaps) στο ευρωπαϊκό επίπεδο

Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η αντιμετώπιση των δημογραφικών αλλαγών θεωρήθηκε ως μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις με τις οποίες πρέπει να αναμετρηθεί η Ευρώπη στο εγγύς μέλλον. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε πρόσφατη έκθεσή του (2017) τονίζει ότι η δημογραφική αλλαγή συνεπάγεται μείζονες οικονομικές και κοινωνικές πιέσεις στις τοπικές και περιφερειακές αρχές όσον αφορά την παροχή δημόσιων υπηρεσιών και υποδομών, διότι αυτές οι πιέσεις θα καταστούν ακόμη μεγαλύτερες λόγω της μείωσης του ενεργού πληθυσμού και της αύξησης του βαθμού εξάρτησης. Παράλληλα αναγνωρίζει ότι εκτός από προκλήσεις η δημογραφική αλλαγή, δημιουργεί ευκαιρίες ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο μέσω τομέων όπως ο οικολογικός τουρισμός και η οικονομία της τρίτης ηλικίας, ενώ θεωρεί ότι η διάσταση του φύλου θα πρέπει να ληφθεί υπόψη με οριζόντιο τρόπο, επειδή οι περιοχές που αντιμετωπίζουν δημογραφική συρρίκνωση πλήττονται επίσης από ανισορροπίες όσον αφορά το φύλο και την ηλικία λόγω μετανάστευσης άλλοτε του γυναικείου και άλλοτε του ανδρικού εργατικού δυναμικού (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο – Επιτροπή Περιφερειακής Ανάπτυξης, 2017).

Η πιο πρόσφατη έρευνα για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Επιτροπής για τα Δικαιώματα των Γυναικών και την Ισότητα των Φύλων, γνωστής και ως FEMM Committee, (Davaki, 2016), εξετάζει την σχέση μεταξύ δημογραφίας και πολιτικών για την οικογένεια με την διάσταση του φύλου, αναλύοντας τους τρόπους με τους οποίους οι κρατικές πολιτικές επιδρούν στην σφαίρα της οικειότητας και των προσωπικών σχέσεων, αντανακλώντας τις τρέχουσες οικονομικές προτεραιότητες και διαμορφώνοντας παράλληλα τις επιλογές, τις στάσεις και τα σχέδια των οικογενειών. Επίσης εξετάζει τις αιτίες του δημογραφικού προβλήματος και της υπογεννητικότητας η οποία φαίνεται να έχει επηρεάσει το σύνολο σχεδόν των χωρών της Ευρώπης και όχι μόνο τη χώρα μας. Το σημαντικότερο εύρημα της έρευνας για τα δημογραφικά δεδομένα στην ΕΕ, την πληθυσμιακή μείωση, και τις αλλαγές στα (γηγενή και διεθνικά) μοντέλα οικογένειας και μετανάστευσης είναι το συμπέρασμα ότι η δημογραφική κατάσταση στην Ευρώπη επιδεινώνεται λόγω της μακροχρόνιας ύφεσης, με πολύ πιο σοβαρές επιπτώσεις για τις χώρες του Νότου που έχουν πληγεί δυσανάλογα από την κρίση, ενώ παράλληλα είναι σημεία εισόδου της ΕΕ και έχουν υποδεχτεί πολύ υψηλό αριθμό προσφύγων και μεταναστών.

Από την άλλη, οι δημογραφικές πολιτικές και οι πολιτικές για την οικογένεια, οι οποίες συνδέονται στενά και εξαρτώνται από τις οικονομικές πολιτικές, έχουν υποβαθμιστεί λόγω των σύγχρονων οικονομικών προτεραιοτήτων της ΕΕ που είναι στραμμένες στην λιτότητα. Αυτό που προτείνεται είναι η υλοποίηση ολοκληρωμένων πολιτικών για την οικογένεια και την ενίσχυση της συμφιλίωσης επαγγελματικής και προσωπικής/ οικογενειακής ζωής, κυρίως μέσω μέτρων για την ενίσχυση της ισότιμης κατανομής των οικιακών εργασιών και των ευθυνών φροντίδας και μέσω προνοιακών/ κοινωνικών πολιτικών για την υποστήριξη των παιδιών και των ηλικιωμένων ατόμων (Davaki, 2016: 9-15).

Σε ό,τι αφορά τα ευρήματα της έρευνας για τις κοινωνικές πολιτικές και τις πολιτικές για την ισότητα των φύλων στα κράτη μέλη της ΕΕ, αυτό που κυρίως αναδεικνύεται είναι ότι οι πολιτικές για την συμφιλίωση επαγγελματικής και προσωπικής ζωής χωρίς την παράλληλη παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, όχι μόνο είναι λιγότερο αποτελεσματικές, αλλά υπονομεύουν και όσα έχουν επιτευχθεί μέσω των πολιτικών για την ισότητα των φύλων. Επιπλέον, σύμφωνα με την έρευνα, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες των κοινωνικών ομάδων που είναι ευάλωτες ή έχουν μείνει εκτός των ρυθμίσεων για την συμφιλίωση, όπως για παράδειγμα, είναι όσοι και κυρίως όσες εργάζονται σε ευέλικτες θέσεις εργασίας, όπου έχουμε μεγάλη αύξηση της εντατικοποίησης, παράλληλα με την δημιουργία «πλεονάζοντος» εργατικού δυναμικού, όσες και όσοι δεν έχουν κατοχυρωμένα ασφαλιστικά και εργασιακά δικαιώματα και ως εκ τούτου δεν έχουν ισότιμη πρόσβαση στα κατά περίπτωση εφαρμοζόμενα μέτρα κοινωνικής πολιτικής. Σύμφωνα με την έρευνα οι Σκανδιναβικές χώρες εφαρμόζουν τις πλέον επιτυχημένες πολιτικές διότι αντιμετωπίζουν τα άτομα ταυτόχρονα ως εργαζόμενες/ εργαζόμενους και ως φροντιστές/ φροντίστριες – με διπλή ταυτότητα δηλαδή.

Ωστόσο παρά τις διαπιστώσεις και «το επείγον» του όλου ζητήματος,  η γενικότερη στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης την τελευταία περίοδο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αμφίθυμη με δεδομένο ότι είναι μάλλον περιορισμένες οι πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση των πληγμάτων που έχει δεχτεί το κοινωνικό κεκτημένο της Ένωσης. Παράλληλα, οι απόπειρες για μια διαφορετική θεώρηση σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπό το πρίσμα της διάστασης του φύλου, είναι μάλλον ισχνές, διότι την ίδια στιγμή που συμβαίνουν αυτά, υπονομεύονται ή στην καλύτερη περίπτωση σχετικοποιούνται τα κεκτημένα δικαιώματα των γυναικών. Για παράδειγμα ένα θεσμικό όργανο της ΕΕ, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προσφάτως (2018),  έκρινε ότι «επιτρέπεται η απόλυση εγκύων εργαζομένων στο πλαίσιο ομαδικών απολύσεων», εφόσον ο εργοδότης γνωστοποιήσει τους λόγους που δικαιολογούν την απόλυση και τα αντικειμενικά κριτήρια που καθόρισαν την επιλογή των εργαζομένων. Είναι προφανές ότι παρά τις δικλίδες προστασίας στην ευρωπαϊκή νομοθεσία και τις διακηρύξεις για την προστασία της μητρότητας, η συγκεκριμένη απόφαση συνιστά πλήγμα στο «κοινωνικό κεκτημένο» της ΕΕ.  Επίσης η πρόταση της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που κατατέθηκε Οκτώβριο του 2010, για την αναθεώρηση της Οδηγίας 92/85/ΕΟΚ σχετικά με την εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων και την παράταση της ελάχιστης διάρκειας της άδειας μητρότητας από 14 σε 18 εβδομάδες, με στόχο την υποστήριξη των εργαζόμενων γυναικών μετά τον τοκετό, την διευκόλυνση της επιστροφής τους στην αγορά εργασίας και τον καλύτερο συνδυασμό επαγγελματικού, ιδιωτικού και οικογενειακού βίου, δεν έγινε δεκτή, από το Συμβούλιο των Υπουργών, το οποίο επικαλέστηκε το κόστος που θα προέκυπτε από την εφαρμογή της αναθεωρημένης οδηγίας. Παρά τις κινητοποιήσεις των φεμινιστικών οργανώσεων και τις εκστρατείες ενημέρωσης η Οδηγία παρέμεινε σε εκκρεμότητα επτά (7) χρόνια και τελικώς χάθηκε η προβλεπόμενη χρονική προθεσμία και επί της ουσίας η δυνατότητα για την έκδοσή της. Είναι σαφές πως παρά τις διακηρύξεις και την υφιστάμενη νομοθεσία σε επίπεδο ΕΕ, την τελευταία περίοδο διευρύνονται οι αντιφάσεις μεταξύ λόγων και πράξης, ενώ η πολιτική βούληση για την κατοχύρωση της κοινωνικής διάστασης της μητρότητας γίνεται ολοένα και πιο ισχνή.

Τέλος δεν θα πρέπει να λησμονείται η πλήρης απουσία ολοκληρωμένης πολιτικής εδώ και δεκαετίες για την κοινωνική, εργασιακή και πολιτική ένταξη μεταναστών, μεταναστριών και προσφύγων, η Ευρώπη φρούριο και το κλείσιμο των συνόρων. Παρά τις διαπιστώσεις ότι η Ευρώπη «γερνάει», ότι δεν διαθέτει επαρκές εργατικό δυναμικό και παρά τον κίνδυνο τα ασφαλιστικά ταμεία να μην μπορούν πλέον να ανταποκριθούν στις υφιστάμενες ανάγκες. Τόσο οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές όσο και ο ρατσιστικός, τεχνοκρατικός και νεοφιλελεύθερος λόγος μετατρέπουν πρόσφυγες και μετανάστες σε πλεονάζοντα και απελάσιμα, ξένα σώματα που απειλούν την συνοχή των κλειστών και ομογενοποιημένων εθνών –κρατών ή στην καλύτερη περίπτωση σε ιδεώδη θύματα και παραλήπτες ανθρωπιστικής βοήθειας και φτηνά εργατικά χέρια. Ποτέ ωστόσο δεν θεωρούνται μέρος της λύσης ή μέσο για την αντιμετώπιση της ευρωπαϊκής γήρανσης.

3.                Σύγχρονες πολιτικές στοχεύσεις

Προκειμένου να διασαφηνιστεί επαρκώς ο συνολικότερος στόχος και οι επιδιώξεις της δημογραφικής πολιτικής για το επόμενο διάστημα, κρίνεται σκόπιμο να τεθούν στο επίκεντρο οι σύγχρονες πολιτικές στοχεύσεις του συνολικότερου εγχειρήματος. Οι στοχεύσεις αυτές συναρτώνται άμεσα από τους γενικότερους κοινωνικούς & πολιτικούς στόχους και τα συλλογικά οράματα μιας κοινωνίας για το άμεσο, μεσοπρόθεσμο και απώτερο μέλλον. Στο πλαίσιο αυτό προτείνονται οι εξής πολιτικές στοχεύσεις οι οποίες στην συνέχεια περιγράφονται πιο λεπτομερώς:

I.Ισότητα των φύλων

II.Αναγνώριση και ισότιμη αντιμετώπιση των νέων μορφών οικογένειας & συμβίωσης

III.Τα παιδιά στο επίκεντρο των πολιτικών

IV.Εναρμόνιση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής/ εργασίας και φροντίδας

V.Ενίσχυση υποδομών και υπηρεσιών υγείας

VI.Θετικές δράσεις για την ανάσχεση μετανάστευσης νέων (brain drain) & την επιστροφή όσων έχουν μεταναστεύσει

VII.Κοινωνική ένταξη μεταναστών & μεταναστριών   

VIII.Διατομεακός συντονισμός

I.Ισότητα των φύλων

Το Δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματος είναι ισοδύναμο και ισάξιο με το δικαίωμα στην τεκνοποιία και την γονεϊκότητα. Τα δημογραφικά δεδομένα για τον ρυθμό των γεννήσεων και το λεγόμενο δημογραφικό πρόβλημα συχνά έχουν την τάση να περιορίζουν και να ανάγουν μια εξαιρετικά περίπλοκη ανθρώπινη δραστηριότητα σε ένα μετρήσιμο φαινόμενο στο πλαίσιο του οποίου μάλιστα οι γυναίκες αγνοούνται με τρόπο καταλυτικό ή αντιμετωπίζονται απλώς ως μια μεταβλητή. Πρόκειται για μια προσέγγιση που αποδυναμώνει την εμπρόθετη δράση (agency)και τις επιλογές των γυναικών, καθώς και το αναφαίρετο δικαίωμά τους να έχουν τον έλεγχο της σεξουαλικότητάς τους.

Οι αλλαγές στα πρότυπα γονιμότητας και στην (υπο)γεννητικότητα δεν θα πρέπει αποδίδονται αποκλειστικά στις οικονομικές ή και πολιτισμικές εξελίξεις, αλλά και στις εφαρμοζόμενες πολιτικές, και θα πρέπει να εξετάζονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο μετασχηματισμών. Είναι δηλαδή ουσιώδες η ανάλυση και οι προτάσεις για την αντιμετώπιση της δημογραφικής πρόκλησης να μην υποβαθμίζουν την αλληλεξάρτηση μεταξύ πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών θεσμών και να αντιμετωπίζουν τα άτομα ως δρώντα υποκείμενα των κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών.

Στο πλαίσιο αυτό είναι αναγκαίο να υιοθετηθεί μια σύγχρονη και πιο ριζοσπαστική προσέγγιση που θα προβληματοποιήσει και θα εξετάσει φαινομενικά ουδέτερες έννοιες όπως είναι «η οικογένεια», «οι γυναίκες», «η γονεϊκότητα» καθώς και τους κανόνες (norms) που αυτές οι έννοιες περιλαμβάνουν και θέτουν. Επίσης είναι αναγκαίο να αναπτυχθεί μια προσέγγιση στην δημογραφική έρευνα που θα επιτρέπει την συμπερίληψη των δομών εξουσίας και των αλλαγών που συντελούνται και προκύπτουν στους στερεότυπους έμφυλους ρόλους και στον δημόσιο και στον ιδιωτικό βίο. Η ένταξη της οπτικής του φύλου (ως αναλυτικής κατηγορίας, διαδικασίας και πολιτικής) και η πολιτική διάσταση του μπορούν να διευρύνουν την σκοπιά μας και την θεώρηση της (υπό) γονιμότητας ως έκφραση μιας σχέσης μεταξύ ατόμων, αλλά και μεταξύ κοινωνίας, οικονομίας και κράτους.

Για τις ανάγκες της παρούσας Έκθεσης, κρίνεται αναγκαίο και σκόπιμο να συμπεριληφθεί αναφορά στα θεμελιώδη σεξουαλικά και αναπαραγωγικά (ανθρώπινα) δικαιώματα των γυναικών και σε όσα προβλέπονται στις διεθνείς συμβάσεις τις οποίες έχει κυρώσει η Ελλάδα,με δεδομένο ότι τα δικαιώματα αυτά έχουν κομβική σημασία για την ισότητα των φύλων και την ενδυνάμωση των γυναικών. Ενδεικτικά αναφέρονται τα κάτωθι.

• Το Δικαίωμα στην Ισότητα και στην Απελευθέρωση από κάθε Μορφή Διάκρισης, που συμπεριλαμβάνει και τη διάκριση σε σχέση με τη σεξουαλική και αναπαραγωγική ζωή του ατόμου,
• Το Δικαίωμα στην Ιδιωτική Ζωή, που σημαίνει ότι όλες οι ιατρικές υπηρεσίες σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας οφείλουν να είναι εμπιστευτικές, και ότι όλες οι γυναίκες έχουν δικαίωμα να αποφασίζουν αυτόνομα για τις αναπαραγωγικές τους επιλογές,
• Το Δικαίωμα Επιλογής Γάμου ή Όχι και της Δημιουργίας Προγραμματισμένης Οικογένειας,
• Το Δικαίωμα Απόφασης Εάν ή Πότε να Αποκτήσει ένα άτομο Παιδιά.

Η ισότητα των φύλων και κυρίως η ουσιαστική ισότητα των φύλων,συνδέεται άμεσα με την αντιμετώπιση της δημογραφικής πρόκλησης κυρίως λόγω του γεγονότος ότι σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι γυναίκες εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται στην αγορά εργασίας. Η διασύνδεση και αλληλεξάρτηση πολιτικών για την ισότητα των φύλων και των πολιτικών για την αντιμετώπιση δημογραφικών προκλήσεων αποτυπώνεται επίσης με σαφή τρόπο στον 2ο στόχο του Ευρωπαϊκού Συμφώνου για την Ισότητα των Φύλων 2011-2020 που αφορά την προώθηση της καλύτερης ισορροπίας μεταξύ του επαγγελματικού και του ιδιωτικού βίου για τις γυναίκες και τους άνδρες σε όλη την διάρκεια του βίου τους, με σκοπό την ενίσχυση της ισότητας των φύλων, την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας και την συμβολή στην αντιμετώπιση των δημογραφικών προκλήσεων.

Στο πλαίσιο αυτό, τα μέτρα που προτείνονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την καλύτερη εξισορρόπηση εργασίας και φροντίδας είναι τα εξής: α) βελτίωση της παροχής κατάλληλης, προσιτής και υψηλής ποιότητας υποδομών παιδικής μέριμνας για τα παιδιά που δεν είναι ακόμη σε ηλικία υποχρεωτικής εκπαίδευσης, για την επίτευξη των στόχων που έθεσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Βαρκελώνης τον Μάρτιο του 2002, λαμβάνοντας υπόψη τη ζήτηση υποδομών παιδικής μέριμνας και σύμφωνα με τις εθνικές διατάξεις περί παροχής παιδικής μέριμνας, β) βελτίωση της παροχής υποδομών μέριμνας για άλλα εξαρτώμενα άτομα και γ) προώθηση ευέλικτων ρυθμίσεων εργασίας και διαφόρων μορφών άδειας - τόσο για τις γυναίκες, όσο και για τους άνδρες.

Τέλος, είναι αναγκαίο να αναπτυχθεί μια προσέγγιση στην δημογραφική έρευνα που θα επιτρέπει την συμπερίληψη των δομών εξουσίας και των αλλαγών που συντελούνται και προκύπτουν στους στερεότυπους έμφυλους ρόλους και στον δημόσιο και στον ιδιωτικό βίο. Η ένταξη της οπτικής του φύλου (ως αναλυτικής κατηγορίας, διαδικασίας και πολιτικής) και η πολιτική διάσταση μπορούν να διευρύνουν την σκοπιά μας και την θεώρηση της (υπό) γονιμότητας ως έκφραση μιας σχέσης μεταξύ ατόμων, αλλά και μεταξύ κοινωνίας, οικονομίας και κράτους.

Σε ό,τι αφορά τις πολιτικές, τις δράσεις και την νομοθεσία που προωθεί την ισότητα των φύλων αναφέρονται ενδεικτικά τα κάτωθι:

• Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων / ΕΣΔΙΦ 2016-2020 της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων του ΥΠΕΣ, του οποίου οι άξονες προτεραιότητας ακολουθούν τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και το οποίο περιλαμβάνει δράσεις για τα έξι (6) πεδία πολιτικής: α) κοινωνική ένταξη και ισότιμη μεταχείριση των γυναικών που υφίστανται πολλαπλές διακρίσεις, β) πρόληψη και αντιμετώπισης της έμφυλης βίας, γ) αγορά εργασίας και εναρμόνιση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής, δ) δράσεις για την εκπαίδευση, την κατάρτιση, τον πολιτισμό, τον αθλητισμό και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ε)  δράσεις για την υγεία και στ) δράσεις για την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων.
• Ειδική άδεια προστασίας της μητρότητας, διάρκειας έξι (6) μηνών η οποία δεν συμψηφίζεται με καμία άλλη άδεια προστασίας της μητρότητας. Πλέον οι εργαζόμενοι γονείς δικαιούνται τις εξής άδειες: α) Ειδική άδεια μητρότητας (τοκετού και λοχείας) για τις μητέρες, διάρκειας 17 εβδομάδων (8 εβδομάδες πριν και 9 εβδομάδες μετά τον τοκετό), β) Ειδική άδεια προστασίας της μητρότητας, διάρκειας 6 μηνών, για τις μητέρες, γ) Ειδική άδεια θηλασμού και φροντίδας παιδιού, διάρκειας 30 μηνών, για τον έναν εκ των δύο γονέων. Για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα υπάρχει η δυνατότητα μειωμένου ωραρίου κατά μία ώρα την ημέρα. Επίσης, μετά από  συμφωνία με τον εργοδότη/την εργοδότρια, υπάρχει η δυνατότητα μειωμένου ωραρίου κατά δύο (2) ώρες την ημέρα για τους πρώτους 12 μήνες και κατά μία (1) ώρα την ημέρα για τους επόμενους 6 μήνες (συνολικής διάρκειας 18 μηνών). Επίσης, μετά από συμφωνία με τον εργοδότη/την εργοδότρια, η ειδική άδεια θηλασμού και φροντίδας παιδιού (μειωμένο ωράριο για 30 ή 18 μήνες) μπορεί να αντικατασταθεί από συνεχόμενη ισόχρονη άδεια μετ’ αποδοχών, διάρκειας 3,5 μηνών. Αμέσως μετά, χορηγείται η άδεια μητρότητας χωρίς κανέναν συμψηφισμό.
• Με τον Ν. 4488/ 2017(Συνταξιοδοτικές ρυθμίσεις Δημοσίου και λοιπές ασφαλιστικές διατάξεις, ενίσχυση της προστασίας των εργαζομένων, δικαιώματα ατόμων με αναπηρίες και άλλες διατάξεις) ρυθμίζονται θέματα που αφορούν τα επιδόματα τέκνου για τις αυτοαπασχολούμενες που υιοθετούν τέκνο ηλικίας έως δύο (2) ετών, τις άδειες μητρότητας κατά την διαδικασία της παρένθετης μητρότητας και την προστασία της παρένθετης μητρότητας, ενώ προβλέπεται ειδική γονική άδεια σοβαρών νοσημάτων για φυσικούς, θετούς ή ανάδοχους γονείς για παιδιά έως δεκαοκτώ (18) ετών που πάσχουν από βαριά νοητική στέρηση ή σύνδρομο Down ή αυτισμό. Τέλος, προβλέπεται προστασία έναντι καταγγελίας της σχέσης εργασίας που ισχύει και για τις εργαζόμενες που υιοθετούν τέκνο ηλικίας έως έξι (6) ετών, με χρονική αφετηρία την τοποθέτηση του τέκνου στην οικογένεια, καθώς και για τις εργαζόμενες που εμπλέκονται στη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας, είτε ως τεκμαιρόμενες μητέρες, με χρονική αφετηρία τη γέννηση του παιδιού, είτε ως κυοφόροι γυναίκες.
• Επίσης θα πρέπει να σημειωθεί η πρωτοβουλία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων/ΓΓΙΦ για την Αντιμετώπιση του έμφυλου χάσματος αμοιβών στις συντάξεις στην Ελλάδα και την συμμετοχή της στο έργο PEGASUS (Addressing the Gender Pension Gap in Greece). Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα Rights, EqualityandCitizenship της Ε.Ε. είναι διετούς διάρκειας. Συντονιστής – Φορέας είναι η ΓΓΙΦ, ενώ εταίροι είναι το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) και το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ). Στόχος του έργου είναι η ανάπτυξη αποτελεσματικών προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του συνταξιοδοτικού έμφυλου χάσματος, η ευαισθητοποίηση και ενημέρωση γυναικών και ανδρών για τον αντίκτυπο διαφόρων επιλογών σταδιοδρομίας στην σύνταξή τους, η ανάδειξη του φαινομένου ως ζητήματος πολιτικής προτεραιότητας και η ενεργή εμπλοκή των αρμόδιων οργανισμών και φορέων.

Άλλες νομοθετικές πρωτοβουλίες που συμβάλλουν στην προώθηση της ισότητας των φύλων είναι επίσης:

• Ο N. 4531/2018 με τον οποίο κυρώθηκε η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας.
• Ο Ν. 4555/2018 για την Μεταρρύθμιση του θεσμικού πλαισίου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης/ ΚΛΕΙΣΘΕΝΗΣ Ι, και η πρόβλεψη για την ποσόστωση φύλου κατά 40% τουλάχιστον στο συνολικό αριθμό των υποψηφίων δημοτικών και περιφερειακών συμβούλων των συνδυασμών που θα πάρουν μέρος στην εκλογική διαδικασία των ΟΤΑ, η οποία χωρίς αμφιβολία συνιστά σημαντική κατάκτηση για την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στα κέντρα λήψης των πολιτικών αποφάσεων και στην τοπική αυτοδιοίκηση, που μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά για την εμβάθυνση της δημοκρατίας.
• Η εγκύκλιος για την «Υπέρβαση του «γλωσσικού σεξισμού» και ένταξη της διάστασης του φύλου στα διοικητικά έγγραφα» [ΥΠΕΣΔΑ & ΓΓΙΦ Αρ.Πρωτ. ΔΙΑΔΙΠΥΔ/ ΤΣΠΕΑΔ/Φ.18/οικ. 5748, Φεβρουάριος 2016]
• Ο Ν. 4443/2016, Ενσωμάτωση της Οδηγίας 2000/43/ΕΚ περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής τους καταγωγής, κ.λπ., ο οποίος ενσωματώνει πολιτικές και μέτρα για την άρση έμμεσων, άμεσων και πολλαπλών διακρίσεων στην απασχόληση με βάση το φύλο, τα έμφυλα χαρακτηριστικά, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου.
• Ο Ν. 4440/2016 Ενιαίο Σύστημα Κινητικότητας στη Δημόσια Διοίκηση και την Τοπική Αυτοδιοίκηση, όπου προβλέπεται η απόσπαση υπαλλήλου δημοσίων υπηρεσιών, ΝΠΔΔ, και ΟΤΑ Α’ και Β΄ βαθμού για συνυπηρέτηση στην περιοχή που υπηρετεί σύζυγος ή συμβιών και στην αλλοδαπή οι ποσοστώσεις για ειδικές κατηγορίες στο σύστημα προσλήψεων του Ν. 2190/1994 για προκηρυσσόμενες θέσεις [παλιννοστούντες ομογενείς (25),  (15%) των θέσεων σε πολύτεκνους και τέκνα πολυτέκνων και (10%) από γονείς με τρία τέκνα και τέκνα αυτών, (10%) με ποσοστό αναπηρίας 50% τουλάχιστον και (5%) από όσους έχουν τέκνο, αδελφό ή σύζυγο, καθώς και από τέκνα ατόμων με αναπηρία με ποσοστό αναπηρίας 67% και άνω, εξαιτίας βαριών ψυχικών και σωματικών παθήσεων] οι άδειες ασθενείας τέκνων έως τέσσερις (4) εργάσιμες ημέρες για κάθε ημερολογιακό έτος με αποδοχές για δημοσίους και κοινοτικούς υπαλλήλους, πέντε (5) εργάσιμες ημέρες για τους/τις υπαλλήλους που είναι τρίτεκνοι ή πολύτεκνοι, και έξι (6) εργάσιμες ημέρες για τους/τις μονογονείς.
• Ο Ν. 4430/ 2016 για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία που στις ειδικές ομάδες πληθυσμού οι οποίες βρίσκονται σε μειονεκτική θέση ως προς την ομαλή ένταξή τους στην αγορά εργασίας, συμπεριλαμβάνει τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας και θύματα παράνομης διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων, τα άτομα που διαβιούν σε συνθήκες φτώχειας, τους οικονομικούς μετανάστες, τους πρόσφυγες και οι αιτούντες άσυλο, τις/τους αρχηγούς μονογονεϊκών οικογενειών, τα άτομα με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, και τους μακροχρόνια άνεργους/ τις μακροχρόνια άνεργες έως είκοσι πέντε ετών και άνω των πενήντα ετών.
• Ο Ν. 4387/2016 για το Ενιαίο Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλειας όπου προβλέπονται τα δικαιώματα όσων έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης καθώς και τα προνοιακά επιδόματα κοινωνικής αλληλεγγύης ηλικιωμένων και υπερηλίκων και ανασφάλιστων υπερήλικων
• Ο Ν. 4384/2016 για τους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς, όπου προβλέπονται ρυθμίσεις για την σύσταση και λειτουργία των γυναικείων συνεταιρισμών και την εφαρμογή θετικών δράσεων (πληροφόρησης, δικτύωσης, προβολής και ανταλλαγής τεχνογνωσίας και καλών πρακτικών), με σκοπό τη στήριξη της συμμετοχής και της απασχόλησης των γυναικών και την ενίσχυση της οικονομικής τους αυτοτέλειας στην αγροτική παραγωγή.
• Ο Ν. 4369/2016 για το Εθνικό Μητρώο Επιτελικών Στελεχών Δημόσιας Διοίκησης όπου προβλέπεται ότι το ΥΠΕΣ μπορεί να χρηματοδοτεί την υλοποίηση προπτυχιακού προγράμματος σπουδών στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Ε.Α.Π.), το οποίο έχει ως γνωστικό αντικείμενο την οργάνωση και τη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης (δημόσιο management), για τη συμμετοχή υπαλλήλων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (ΔΕ) του δημοσίου τομέα, η πλειοψηφία των οποίων είναι γυναίκες.
• Ο Ν. 4368/2016 με τα Μέτρα για την επιτάχυνση του κυβερνητικού έργου όπου μεταξύ των άλλων προβλέφθηκαν η προαγωγή του μητρικού θηλασμού, το ωράριο των βρεφονηπιοκόμων, η ένταξη των τρίτεκνων οικογενειών στο ν. 2643/1998 και η υγειονομική κάλυψη ανασφάλιστων και ευάλωτων κοινωνικών ομάδων
• Η Κύρωση Αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη με τον Ν. 4359/2016 με τον οποίο κατοχυρώνεται το δικαίωμα των εργαζόμενων γυναικών στην προστασία της μητρότητας, το δικαίωμα των διακινούμενων εργαζόμενων και των οικογενειών τους στην προστασία και τη συνδρομή, το δικαίωμα σε ίσες ευκαιρίες και ίση μεταχείριση σε θέματα απασχόλησης και επαγγέλματος χωρίς διάκριση λόγω φύλου και το δικαίωμα των εργαζόμενων με οικογενειακές υποχρεώσεις στην ισότητα ευκαιριών και την ίση μεταχείριση.
• Ο Ν. 4332/2015 Τροποποίηση διατάξεων Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας με τον οποίο προβλέπεται η ίση μεταχείριση εργαζομένων, κατόχων ενιαίας άδειας και εποχικά εργαζομένων, η χορήγηση άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους ( σε θύματα εμπορίας ανθρώπων που δεν υπάγονται στις διατάξεις των άρθρων 49−53 του Ν. 4251/2014 και σε θύματα ενδοοικογενειακής βίας, κατά τα οριζόμενα στο Ν. 3500/2006) καθώς και η διατήρηση Ειδικού Δελτίου Ταυτότητας Ομογενούς από αλλοδαπούς συζύγους πολιτογραφημένων Ελλήνων.

Θα πρέπει τέλος να σημειωθεί η αναμενόμενη στο αμέσως επόμενο διάστημα κατάθεση του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Εσωτερικών για την Προώθηση της Ουσιαστικής Ισότητας των Φύλων και την Καταπολέμηση της Έμφυλης Βίας. Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην σχετική ιστοσελίδα με το εν λόγω σχέδιο νόμου θα εισαχθεί για πρώτη φορά στην εθνική έννομη τάξη αυτοτελές θεσμικό πλαίσιο με αντικείμενο την προώθηση της ουσιαστικής ισότητας των φύλων δεδομένου ότι έως σήμερα τα ζητήματα έμφυλων διακρίσεων ή άσκησης έμφυλης βίας επιλύονται με την εφαρμογή διατάξεων οικογενειακού ή εργατικού δικαίου ή δικαίου κοινωνικής ασφάλισης και υπό το φως σχετικών Κοινοτικών Οδηγιών ή με την εφαρμογή διατάξεων υπερνομοθετικής ισχύος, όπως το ίδιο το Σύνταγμα της χώρας ή και διεθνείς συνθήκες τις οποίες η Ελλάδα έχει κυρώσει.

 II.            Αναγνώριση και ισότιμη αντιμετώπιση των νέων μορφών οικογένειας

Στο πλαίσιο της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας έχει στην πράξη αρθεί η αντίληψη ότι ο γάμος αποτελεί βασικό κριτήριο για την γέννηση και ύπαρξη τέκνων και αυτό πλέον προστατεύεται με πιο αποτελεσματικό τρόπο και με την προσφάτως ψηφισθείσα νομοθεσία της χώρας. Η πλήρης αποσύνδεση της γέννησης παιδιών από τις νομικές/ αστικές σχέσεις μεταξύ των γονέων σημαίνει στην πράξη ότι η τέλεση γάμου δεν θεωρείται πλέον κοινωνική ή ηθική προϋπόθεση (με δεδομένο μάλιστα ότι εδώ και δεκαετίες δεν συνιστά νομική προϋπόθεση) για την γονεϊκότητα. Στην κοινή συνεδρίαση της Διακομματικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής για το Δημογραφικό, με την Διαρκή Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων (29 Μαίου 2018) ο καθηγητής Δημογραφίας στο πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης GunnarAndersson και ο Δημήτρης Μιχαηλάκης καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Linkoping της Σουηδίας  αναφέρθηκαν ειδικά στο συγκεκριμένο ζήτημα, τονίζοντας ότι σύμφωνα με εμπεριστατωμένες  έρευνες και αναλύσεις, σε χώρες και κοινωνίες που επικρατεί ένα παραδοσιακό μοντέλο οικογενειακής δομής (κυρίαρχο μοντέλο ο γάμος), παρατηρούνται χαμηλά ποσοστά γονιμότητας. Αντιθέτως σε κοινωνίες όπως η Σουηδική, αλλά και άλλες στις οποίες  υπάρχουν πολλαπλά συστήματα οικογένειας, οι δείκτες γονιμότητας είναι υψηλότεροι. Με βάση αυτά, είναι αναγκαίο οι όποιες αναφορές στην οικογένεια στην παρούσα Έκθεση, αλλά και η γενικότερη θεώρηση της πολιτείας, να συμπεριλαμβάνουν το σύνολο των νέων ή εναλλακτικών μορφών οικογένειας, συμβίωσης και συγγένειας - μονογονεϊκές οικογένειες με γονέα που δεν παντρεύτηκε ή με γονέα διαζευγμένο ή χήρο, «ανασυγκροτημένες» με γονείς που ξαναπαντρεύτηκαν ή υπέγραψαν σύμφωνο συμβίωσης, θετές οικογένειες με γονείς που επέλεξαν την τεκνοθεσία, οικογένειες που έχουν αποκτήσει παιδί με την χρήση της βιοτεχνολογίας, ομοφυλοφιλικές/ ΛΟΑΤ οικογένειες, κ.λπ. Το νέο αυτό κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και να συμπεριλαμβάνεται σε όλες τις προτάσεις, σε όλους τους νόμους και σε όλα τα μέτρα που προτείνονται και λαμβάνονται εκ μέρους των δημόσιων φορέων για την αντιμετώπιση του δημογραφικού ζητήματος και για την κατοχύρωση των κοινωνικών και άλλων δικαιωμάτων των γονέων και των παιδιών.

III.            Τα παιδιά στο επίκεντρο των πολιτικών

Το παιδί από την γέννησή του είναι φορέας δικαιωμάτων. Από την παραδοχή αυτή απορρέει η  ευθύνη και η υποχρέωση της πολιτείας να δημιουργήσει το θεσμικό πλαίσιο που θα της επιτρέπει να σχεδιάζει και να υλοποιεί πολιτικές για τα παιδιά και το οποίο θα εγγυάται ότι πολιτικές αυτές στοχεύουν στο βέλτιστο όφελος κάθε παιδιού που διαμένει στη χώρα, ανεξαρτήτως εθνικότητας, φυλής, φύλου, γλώσσας, θρησκείας ή άλλων χαρακτηριστικών.

 Η χώρα μας έχει κυρώσει τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (σύμβαση η οποία περιέγραψε και εμπλούτισε με επιπλέον δικαιώματα για το παιδί την Χάρτα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ) από την δεκαετία του 90’ και της έχει προσδώσει δεσμευτικό χαρακτήρα, ώστε να διέπει όλες τις νομοθετικές πρωτοβουλίες και δράσεις που αφορούν κάθε παιδί. Δεν πρέπει λοιπόν να μας διαφεύγει ότι  δεν είναι φιλοσοφική στάση, ή ηθική επιλογή η προστασία και η προάσπιση των δικαιωμάτων των παιδιών, είναι νομική υποχρέωση που έχει καταστεί εσωτερικό δίκαιο,  η παραβίαση του οποίου επιφέρει νομικές κυρώσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Παρατηρητήριο Δικαιωμάτων του Παιδιού σύμφωνα με τις πρόσφατες εξαγγελίες του Υπουργού Δικαιοσύνης σύντομα θα τεθεί σε λειτουργία. Τα παιδιά πλήττονται σε μεγαλύτερο βαθμό συγκριτικά με τους ενήλικες, από την εισοδηματική ένδεια των νοικοκυριών στα οποία μεγαλώνουν και η στέρηση υλικών αγαθών στα πρώτα χρόνια της ζωής τους είναι πολύ πιθανόν να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη τους και τις μελλοντικές τους ευκαιρίες. Φτώχεια σύμφωνα με την παγκόσμια βιβλιογραφία θεωρείται η έλλειψη πόρων που είναι αναγκαίοι για την ικανοποίηση κάποιων βασικών και καθημερινών ανθρώπινων αγαθών. Ειδικότερα η παιδική φτώχεια μπορεί να οριστεί με βάση την αποστέρηση των παιδιών από τα βασικά αγαθά, δικαιώματα και υπηρεσίες που παρακωλύουν την κοινωνική τους κινητικότητα και την προσωπική εξέλιξη και ανάπτυξή τους.

Η πολιτική ενίσχυσης του εισοδήματος για τα νοικοκυριά με παιδιά στη χώρα μας μέχρι το 2012 ήταν κατακερματισμένη αφού απένειμε περισσότερα από 200 επιδόματα χαμηλού ύψους, καθολικά (χωρίς έλεγχο εισοδήματος,) τα οποία δίνονταν από πολυάριθμους και διαφορετικούς φορείς. Προέβλεπε επίσης και μειώσεις φόρων. Εξαιτίας όμως των  περικοπών των δημοσίων κοινωνικών δαπανών που επέβαλαν οι πολιτικές υπό το πρίσμα των μνημονιακών υποχρεώσεων, καταργήθηκαν όλες οι ρυθμίσεις φορολογικών απαλλαγών που αφορούσαν οικογένειες με παιδιά. Σύμφωνα όμως με την Έκθεση των Κοτζαμάνη, Κωστάκη, Μπαλούρδου και Τραγάκη (2018),η αποτελεσματικότητα των οικογενειακών πολιτικών αποτιμάται με βάση την εξέλιξη του κινδύνου φτώχειας και το ποσοστό δαπανών στο ΑΕΠ. Διαπιστώνεται επίσης ότι τα κοινωνικά επιδόματα μειώνουν ελάχιστα τον κίνδυνο της φτώχειας(Κοτζαμάνης, Κωστάκη, Μπαλούρδος, Τραγάκη 2018: 53).

Τα τελευταία χρόνια, παρά την παρατεινόμενη οικονομική ύφεση, την αύξηση των επιπέδων ανεργίας και τις μεταβολές σε παραδοσιακούς θεσμούς κοινωνικοποίησης, έγιναν σημαντικά βήματα σε θεσμικό επίπεδο για την υλοποίηση προγραμμάτων με επίκεντρο την παιδική προστασία και τη συνοχή της οικογένειας. Βασικός στόχος αυτών των πολιτικών υπήρξε η αντιμετώπιση της ακραίας φτώχειας, της παιδικής φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Στο πλαίσιο αυτό θεσμοθετήθηκαν και υλοποιήθηκαν σημαντικές πολιτικές για το Παιδί, αντιμετωπίζοντας τις επιπτώσεις της κρίσης, αλλά και κατοχυρώνοντας νέα καινούργια δικαιώματα στο πλαίσιο συγκρότησης του νέου Κοινωνικού Κράτους. Ενδεικτικά επισημαίνονται τα κάτωθι:

• Η ψήφιση του Ν. 4538/2018 του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης & Κοινωνικής Αλληλεγγύης για την αναδοχή και υιοθεσία και τη δημιουργία Εθνικού Μητρώου Ανηλίκων, με στόχο τη διαφάνεια και την επιτάχυνση των διαδικασιών υιοθεσίας και αναδοχής.
• Η ψήφιση του Ν. 4521/2018 του Υπουργείου Παιδείας& Θρησκευμάτων με τον οποίο ρυθμίζεται η δίχρονη υποχρεωτική προσχολική εκπαίδευση. Στόχος είναι η πρόληψη της σχολικής αποτυχίας, του λειτουργικού αλφαβητισμού, η μείωση της σχολικής διαρροής καθώς και η ένταξη στο εκπαιδευτικό σύστημα μαθητών που προέρχονται από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
• Η διεύρυνση της δωρεάν πρόσβασης παιδιών σε βρεφονηπιακούς σταθμούς (από 79.000 παιδιά το 2015 σε 127.000 το 2018) των Υπουργείων Εσωτερικών και Εργασίας.
• Ενίσχυση της δράσης «Εναρμόνιση Οικογενειακής και Επαγγελματικής Ζωής» και αύξηση του αριθμού των παιδιών (ανέργων και εργαζόμενων στον ιδιωτικό τομέα μητέρων καθώς και των παιδιών από μονογονεϊκές οικογένειες) που έχουν πρόσβαση σε βρεφονηπιακούς σταθμούς.
• Η ίδρυση νέων βρεφονηπιακών σταθμών (10.000 νέες θέσεις το 2018-19) με στόχο μέχρι το 2021 να καλυφθεί η ζήτηση.
• Η δράση του Υπουργείου Εσωτερικών για επιχορήγηση Δήμων και  νομικών προσώπων με στόχο την ανακαίνιση, αναμόρφωση και τον εξοπλισμό υφιστάμενων βρεφικών, παιδικών και βρεφονηπιακών σταθμών με σύγχρονες προδιαγραφές λειτουργίας και ασφάλειας.
• Η δράση του Υπουργείου Εργασίας Κοινωνικής Ασφάλισης & Κοινωνικής Αλληλεγγύηςγια χορήγηση δωρεάν σχολικών γευμάτων για όλους τους μαθητές δημοτικών σχολείων των περιοχών που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση. Η δράση αφορά 153.000 μαθητές που απολαμβάνουν κάθε μέρα ζεστά γεύματα. Στόχος είναι η επέκταση σε όλα τα δημοτικά σχολεία της χώρας (600.000 παιδιά). Η δράση έχει επεκταθεί και στους Δήμους Μαραθώνα – Ραφήνα και Πικέρμι, που επλήγησαν από τις πυρκαγιές, καθώς επίσης και στους Δήμους Μάνδρας και Φυλής, που επλήγησαν από τις πλημμύρες.
• Η χορήγηση αυξημένου επιδόματος παιδιού από το Υπουργείο Εργασίας σε περισσότερες οικογένειες που βρίσκονται σε ανάγκη (+100.000 δικαιούχες οικογένειες το 2018).
• Η ψήφιση του Ν. 4554/2018 του Υπουργείου Εργασίας Κοινωνικής Ασφάλισης & Κοινωνικής Αλληλεγγύης σχετικά με την επιτροπεία ασυνόδευτων ανηλίκων (προστασία για τα ασυνόδευτα ανήλικα προσφυγόπουλα) καθώς και η δράση για την ένταξη των προσφυγόπαιδων στην εκπαίδευση.
• Στον τομέα της Υγείας διασφαλίστηκε η καθολική και ισότιμη πρόσβαση των ανασφάλιστων παιδιών/οικογενειών στο Δημόσιο Σύστημα Υγείας και στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ενώ θεσμοθετήθηκε ο θεσμός του οικογενειακού παιδιάτρου σε ΤΟΜΥ και Κέντρα Υγείας στο πλαίσιο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.
• Η ίδρυση των Αυτοτελών Γραφείων Προστασίας Ανήλικων Θυμάτων, τα «Σπίτια του Παιδιού», σύμφωνα με το Ν. 4478/2017 του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για την προστασία των ανηλίκων θυμάτων κακοποίησης και η κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας με τον Ν. 4531/2018.
• Η ψήφιση Εθνικού Μηχανισμού Συντονισμού, Παρακολούθησης και Αξιολόγησης των Πολιτικών Κοινωνικής Ένταξης και Κοινωνικής Συνοχής (Ν.4445/2016), η θεσμοθέτηση του Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης/ ΚΕΑ και του ειδικού προγράμματος σχολικών γευμάτων(Ν.4455/2016) μέσω του φορέα υλοποίησης ΟΠΕΚΑ (Οργανισμού Προνοιακών Επιδομάτων και Αλληλεγγύης).
• Θέσπιση επιδόματος παιδιού με το άρθρο 214 του Ν. 4512/2018 οποίο αντικατέστησε όλα τα προηγούμενα επιδόματα. Καταβάλλεται, λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό των εξαρτωμένων τέκνων, το ισοδύναμο οικογενειακό εισόδημα και την κατηγορία του ισοδύναμου οικογενειακού εισοδήματος.
• Δικαίωμα εγγραφής των μητέρων που δεν δικαιούνται παροχές από ασφαλιστικό φορέα ή είναι ανασφάλιστες, να εγγράφονται στο πρόγραμμα καταβολής χρηματικών παροχών λόγω μητρότητας. Η εφαρμογή του προγράμματος είναι σύμφωνη με τις διατάξεις του άρθρου 4 παρ. 5 του Ν.1302/1982 (ΦΕΚ 133/τ. Α΄/1982), με το οποίο κυρώθηκε η υπ’ αρ. 103/1952 Διεθνής Σύμβαση Εργασίας «περί προστασίας της μητρότητας».

Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει και στον θεσμό της υιοθεσίας/ τεκνοθεσίας.Η υιοθεσία δεν είναι δικαίωμα του ενήλικα, είναι δικαίωμα του παιδιού. Συνδέεται με την εξέλιξη του δημογραφικού ζητήματος, σε χώρες που έχουν αθρόα «εξαγωγή παιδιών» προς υιοθεσία στο εξωτερικό. Στις χώρες αυτές δεν συγκαταλέγεται η Ελλάδα. Παρ’ όλα αυτά η πολυπλοκότητα του συστήματος εμποδίζει την δημιουργία περισσότερων οικογενειών, γιατί το καθεστώς υιοθεσιών στην Ελλάδα συνεχίζει να περιλαμβάνει διαδικασίες οι οποίες είναι ιδιαίτερα χρονοβόρες και γραφειοκρατικές για τους υποψήφιους/τις υποψήφιες θετούς/θετές γονείς και για το παιδί.  Ένα άλλο μεγάλο ζήτημα ανακύπτει από το υπάρχον καθεστώς των νόμιμων ιδιωτικών υιοθεσιών παιδιών προς υιοθεσία, τα οποία βρίσκονται εκτός δομών μέριμνας. Επειδή στις ιδιωτικές νόμιμες υιοθεσίες δεν απαιτείται η διαμεσολάβηση κάποιου ιδρύματος, το οποίο θα λειτουργούσε προστατευτικά, απαιτείται η δημιουργία ελεγκτικών μηχανισμών που θα διασφαλίζουν απόλυτα τις σχετικές διαδικασίες.

Πρόσφατα η πολιτεία με την ψήφιση του Ν.4538/2018 που αφορά στην αναδοχή και στην υιοθεσία θέσπισε για πρώτη φορά την υποχρεωτική εγγραφή των παιδιών που βρίσκονται στα ιδρύματα, καθώς και των υποψήφιων αναδόχων και θετών γονέων, στα Εθνικά μητρώα υπό την επίβλεψη ενός νεοσύστατου φορέα, του Εθνικού Συμβουλίου Αναδοχής και Υιοθεσίας. Με το νόμο αυτό εξορθολογίζονται επίσης αρκετά  οι αργές διαδικασίες  των υιοθεσιών/αναδοχών, έτσι ώστε τα παιδιά να τοποθετούνται σε οικογενειακό περιβάλλον το συντομότερο δυνατόν.

Υπάρχει ωστόσο το ζήτημα των ασυνόδευτων προσφυγόπουλων που βρίσκονται σε δομές χωρίς έγγραφα οικογενειακής κατάστασης. Ενώ η ελληνική νομοθεσία προβλέπει ότι οι αλλοδαποί που βρίσκονται στη χώρα μας,  μπορούν να υιοθετηθούν σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο, στην πραγματικότητα  η ιδέα της διευκόλυνσης της υιοθεσίας προσκρούει σε διάφορα νομικά και ηθικά κωλύματα. Η Πολιτεία οφείλει λοιπόν  να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις  ανάπτυξης κουλτούρας στην κοινωνία για τον θεσμό της αναδοχής, για όλα τα παιδιά ασυνόδευτα ή μη, που χρήζουν προστασίας και μέριμνας. Παράλληλα, θα πρέπει η πολιτεία να μεριμνήσει προκειμένου οι κοινωνικές υπηρεσίες των δομών, μαιευτηρίων και ιδρυμάτων, καθώς και η εισαγγελία ανηλίκων, να στελεχωθούν  με  επιπλέον προσωπικό.

Από όσα προαναφέρονται, και παρά τις υφιστάμενες ανάγκες, γίνεται σαφές ότι τα τελευταία χρόνια δημιουργήθηκε ένα ευνοϊκότερο πλαίσιο προστασίας των παιδιών μέσα από μέτρα στήριξης και πρόνοιας που υπαγορεύονται από ένα νέο σχέδιο κοινωνικής πολιτικής. Μέτρα  τα οποία συμβάλλουν, αλλά δεν αρκούν για να αλλάξει η μεγάλη εικόνα.  Σύμφωνα με την Έκθεση των Κοτζαμάνη, Κωστάκη, Μπαλούρδου και Τραγάκη (2018),απαιτούνται και επιπλέον παρεμβάσεις που θα στοχεύουν στο παιδί και στο γονικό λειτούργημα, όχι μόνο σε συνθήκες φτώχειας αλλά και γενικότερα. Αυτές αφορούν κατά κύριο λόγο την δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος διαβίωσης για τα παιδιά (και για τους γονείς),που θα διασφαλίζει την κοινωνικοποίηση και την υγιή ψυχοκοινωνική ανάπτυξή τους.

Στο πλαίσιο των νέων μέτρων θα πρέπει τέλος να αναφερθεί το προσφάτως εξαγγελθέν και εξαιρετικά σημαντικό Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που εκπονήθηκε από την Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, αφενός εναρμονίζει την Ελλάδα με τα διεθνή πρότυπα, προωθώντας και διασφαλίζοντας την εφαρμογή των προβλέψεων της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Ν.2101/1992) και αφετέρου μέσω του Εθνικού Μηχανισμού Εκπόνησης, Παρακολούθησης και Αξιολόγησης Σχεδίων Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού» (Ν. 4491/2017), καλύπτει το θεσμικό έλλειμμα που είχε επισημανθεί από την Επιτροπή Ηνωμένων Εθνών για τη μη ύπαρξη φορέα συντονισμού εφαρμογής της Διεθνούς Σύμβασης. Οι επτά (7) άξονες υψηλής προτεραιότητα του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι οι εξής:

I.Καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας και των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στα παιδιά

II.Προστασία των παιδιών στο πλαίσιο των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών

III.Διασφάλιση του δικαιώματος των παιδιών στην υγεία

IV.Δικαιώματα των παιδιών στην εκπαίδευση, στον πολιτισμό και στον αθλητισμό

V.Παιδική προστασία στην κοινότητα – αποϊδρυματοποίηση

VI.Δικαιοσύνη φιλική προς τα παιδιά

VII.Οριζόντια δράση για τα δικαιώματα των παιδιών με αναπηρίες

Οι δράσεις που προβλέπονται στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου μεταξύ των άλλων περιλαμβάνουν:

• Επιδότηση στέγης, σε πρώτη φάση για 340.000 οικογένειες από το 2019.
• Παροχή υπηρεσιών οδοντιατρικής πρόληψης και περίθαλψης σε παιδιά μέχρι και 18 ετών, με κάλυψη από τον ΕΟΠΥΥ (ύψους 40 εκατ. ευρώ) από το 2019, μέσα από τη  συνεργασία με ιδιώτες οδοντιάτρους.
• Δημιουργία 100 Κέντρων Στήριξης Οικογένειας, συνδεδεμένων με τα Κέντρα Κοινότητας για την έμπρακτη στήριξη γονέων και παιδιών στα προβλήματα της καθημερινότητάς τους.
• Αναμόρφωση του Οικογενειακού Δικαίου, με ρυθμίσεις μεταξύ άλλων για ζητήματα επιμέλειας τέκνων μετά το διαζύγιο (Μάρτιος 2019).
• Άρση των οικονομικών επιβαρύνσεων των οικογενειών στον τομέα της Ειδικής Αγωγής, με αλλαγή του σημερινού συστήματος της προπληρωμής από  τους γονείς και την υποβολή της δαπάνης στον ΕΟΠΥΥ.
• Εφαρμογή προγράμματος αποϊδρυματοποίησης για Άτομα με Αναπηρία (ΑμεΑ).
• Ανάπτυξη νέων δημόσιων δομών παιδοψυχιατρικής φροντίδας, με δημιουργία και στελέχωση νέων παιδοψυχιατρικών κλινικών και Κοινοτικών Κέντρων Ψυχικής Υγείας Παιδιών-Εφήβων.
• Δράση για τα παιδιά έγκλειστων γονέων (για τη διατήρηση της επικοινωνίας και επαφής των παιδιών με τους γονείς τους).

IV.            Εναρμόνιση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής/ εργασίας και φροντίδας

Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τις δομές παιδικής φροντίδας, σημειώνεται ότι το 2002 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Βαρκελώνης αναγνώρισε αυτήν την  ανάγκη και έθεσε δύο στόχους όσον αφορά τη διαθεσιμότητα οικονομικά προσιτών εγκαταστάσεων παιδικής φροντίδας υψηλής ποιότητας για τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας: έως το 2010 βρεφονηπιακή φροντίδα α) για το 90% τουλάχιστον των παιδιών μεταξύ της ηλικίας των τριών ετών και της ηλικίας υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης, και β) για το 33% τουλάχιστον των παιδιών ηλικίας κάτω των τριών ετών.

Παρά το γεγονός ότι οι στόχοι αυτοί θα έπρεπε να έχουν επιτευχθεί μέχρι 2010 δεν κατέστη εφικτό και οι στόχοι δεν επιτεύχθηκαν για καμία κατηγορία παιδιών έως το 2013.Η πλήρης και ισότιμη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας απαιτεί παιδική φροντίδα πλήρους χρονικής κάλυψης, που να ικανοποιεί τη σχετική ζήτηση κατά τη διάρκεια των ωρών εργασίας των γονέων και των σχολικών διακοπών. Επιπλέον, η παιδική φροντίδα αποτελεί πραγματική επιλογή μόνο αν οι εργαζόμενες γυναίκες μπορούν να αντεπεξέλθουν σ’ αυτήν οικονομικά και αν έχουν επαρκή εμπιστοσύνη στην υψηλή ποιότητά της. Για τους λόγους αυτούς, οι γενικοί και οι επιμέρους στόχοι της Βαρκελώνης επαναδιατυπώθηκαν στο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για την Ισότητα των Φύλων (2011-2020) και αναφέρονται επίσης στη στρατηγική «Ευρώπη 2020».

Επιπρόσθετα στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η Επιτροπή ενέκρινε, στις 26 Απριλίου 2017, την πρωτοβουλία για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, ένα σύνολο νομοθετικών και μη νομοθετικών μέτρων που προτείνουν τον εκσυγχρονισμό των ισχυόντων νομικών πλαισίων για:

• την χορήγηση αδειών για οικογενειακούς λόγους (στις οποίες συμπεριλαμβάνονται: η άδεια μητρότητας, η άδεια πατρότητας, η γονική άδεια και η άδεια φροντίδας)
• τις ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας και
• τις επίσημες υπηρεσίες φροντίδας

Στόχος είναι να αντιμετωπιστούν και τα οικονομικά αντικίνητρα που αποθαρρύνουν τα άτομα που αποτελούν το δεύτερο ενεργό μέλος του ζευγαριού από το να εργάζονται. Η βελτίωση της ποιότητας, της οικονομικής προσιτότητας και της προσβασιμότητας της παιδικής φροντίδας αποτελεί σημαντικό μέρος αυτής της πρωτοβουλίας, η οποία υλοποιείται με την τακτική παρακολούθηση των στόχων, τη βελτίωση της συλλογής δεδομένων και την προώθηση της χρήσης των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων για επενδύσεις στην κοινωνική υποδομή.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο ψήφισε την Οδηγία για την εξισορρόπηση επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για τους/ τις γονείς και τους φροντιστές / τις φροντίστριεςκαι την κατάργηση της Οδηγίας 2010/18/ΕΕ.Μετά την απόσυρση της πρότασης που είχε υποβάλει η Επιτροπή το 2008 για αναθεώρηση της οδηγίας 92/85/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με την εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων (οδηγία για την άδεια μητρότητας), η Επιτροπή είχε ανακοινώσει την πρόθεσή της να καταρτίσει νέα πρωτοβουλία, η οποία θα υιοθετούσε ευρύτερη προσέγγιση, λαμβάνοντας υπόψη τις εξελίξεις που συντελέστηκαν στην κοινωνία την τελευταία δεκαετία. Η προτεινόμενη Οδηγία για την εξισορρόπηση εργασίας και φροντίδας αποτελεί μέρος μιας δέσμης μέτρων στόχος των οποίων είναι: α) η αντιμετώπιση της υποεκπροσώπησης των γυναικών στην απασχόληση και β) η στήριξη της εξέλιξης της σταδιοδρομίας των γυναικών μέσω της βελτίωσης των εργασιακών συνθηκών, ώστε να μπορούν να συνδυάζουν τις ευθύνες τους στην επαγγελματική και την ιδιωτική τους ζωή.

Ο γενικός στόχος της εν λόγω οδηγίας είναι να διασφαλιστεί η εφαρμογή της αρχής της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών όσον αφορά τις ευκαιρίες στην αγορά εργασίας και την μεταχείριση στον χώρο εργασίας. Η οδηγία, με την προσαρμογή και τον εκσυγχρονισμό του νομικού πλαισίου της ΕΕ, θα δίνει τη δυνατότητα στους γονείς και στα άτομα που έχουν ευθύνες φροντίδας να συνδυάζουν καλύτερα την εργασία τους και τα καθήκοντα παροχής φροντίδας. Η οδηγία βασίζεται στα υφιστάμενα δικαιώματα, τα οποία και ενισχύει σε ορισμένα σημεία, και εισάγει νέα δικαιώματα. Αναμφισβήτητα, διατηρεί το επίπεδο της προστασίας που παρέχεται ήδη από το ενωσιακό κεκτημένο. Ενώ οι ειδικοί στόχοι είναι δύο: αφενός η βελτίωση της πρόσβασης σε ρυθμίσεις για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής (άδειες και ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας) και αφετέρου η αύξηση της χρήσης αδειών για οικογενειακούς λόγους και των ευέλικτων ρυθμίσεων εργασίας από τους άνδρες.

Εν κατακλείδι, οι πολιτικές και τα μέτρα για την προώθηση της ισότητας των φύλων και την άρση των έμφυλων ανισοτήτων στον δημόσιο και ιδιωτικό βίο και στην οικογένεια, (ανατροπή πατριαρχικών σχέσεων, ανισότιμης κατανομής ευθυνών και υποχρεώσεων με βάση το φύλο κ.λπ.), κατά γενική ομολογία και με βάση τα θετικά παραδείγματα άλλων ευρωπαϊκών χωρών, συνιστούν βασική προϋπόθεση για την μακροπρόθεσμη αντιμετώπιση των δημογραφικών προκλήσεων.

  V.            Ενίσχυση υποδομών και υπηρεσιών υγείας

Με δεδομένο ότι η ισότιμη πρόσβαση σε παροχές υγείας χωρίς διακρίσεις διαδραματίζει εξαιρετικά σημαντικό ρόλο για την υγεία του πληθυσμού και την κατοχύρωση των σεξουαλικών και αναπαραγωγικών του δικαιωμάτων, είναι αναγκαίο να είναι διαρκώς στο επίκεντρο των πολιτικών στοχεύσεων η ενίσχυση των υποδομών υγείας και η αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας.

Ο σχεδιασμός του Υπουργείου Υγείας προβλέπει ένα γενικότερο πλαίσιο για την αναβάθμιση της Πρωτοβάθμιας Υγείας για το σύνολο των πολιτών& κατοίκων της χώρας. Στο πλαίσιο αυτό έχουν θεσπιστεί και εφαρμόζονται μέτρα που συμβάλλουν ουσιαστικά στη βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών, τα οποία μπορούν εν δυνάμει να συμβάλλουν στην διασφάλιση συνθηκών δημογραφικής σταθερότητας. Συγκεκριμένα μέσω των πολιτικών υγείας:

• Διασφαλίστηκε η πρόσβαση στις παροχές Υγείας για 2,5 εκατομμύρια ανασφάλιστους πολίτες.
• Καταργήθηκε το εισιτήριο των 5 ευρώ στα νοσοκομεία.
• Ο προϋπολογισμός για την Υγεία από το 2015 στο 2016 αυξήθηκε και διατηρείται στο ίδιο αυξημένο επίπεδο και το 2017 και το 2018.
• Προωθείται το νέο σύστημα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας, το οποίο περιλαμβάνει την ανάπτυξη 240 Τοπικών Μονάδων Υγείας σε 62 αστικές περιοχές και περισσότερες από 3.000 προσλήψεις γενικών γιατρών, παιδιάτρων, νοσηλευτών, κοινωνικών λειτουργών και επισκεπτών υγείας, το οποίο ενισχύει τον θεσμό του/της Οικογενειακού Γιατρού.
• Ο συνολικός σχεδιασμός προσλήψεων στα νοσοκομεία, τις δομές Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και των εποπτευόμενων φορέων από το Υπουργείο Υγείας, υπερβαίνει τους 10.000 γιατρούς και λοιπό προσωπικό.  
• Αυξήθηκαν οι ιατρικές εξετάσεις που καλύπτονται από τον ΕΟΠΠΥ (ψηφιακή μαστογραφία, κολπικό υπερηχογράφημα, προγεννητικός γονιδιακός έλεγχος για Κυστική Ίνωση, αξονική στεφανιογραφία, κ.ά.).
• Διενεργήθηκε ενδελεχής διαχειριστικός έλεγχος του ΚΕΕΛΠΝΟ, το οποίο αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα διασπάθισης δημοσίου χρήματος των τελευταίων ετών.
• Θεσπίστηκε η Διαφανής Λίστα Χειρουργείων με στόχο την ενίσχυση της διαφάνειας και τη μείωση του χρόνου αναμονής, για χειρουργικές επεμβάσεις που πραγματοποιούνται στα δημόσια νοσοκομεία της χώρας.
• Υλοποιούνται προγράμματα εμβολιασμού παιδιών προσφύγων, καθώς και προγράμματα υγειονομικής στήριξης των προσφύγων.
• Δόθηκαν κίνητρα για γιατρούς σε απομακρυσμένες περιοχές
• Θεσπίστηκε ο/η οικογενειακός γιατρός

VI.            Θετικές δράσεις για την ανάσχεση της μετανάστευσης των νέων (brain drain) & την επιστροφή όσων έχουν μεταναστεύσει

Η υλοποίηση θετικών μέτρων και πολιτικών για την ανάσχεση της μετανάστευσης του επιστημονικού δυναμικού της χώρας στοχεύουν αφενός στην ενίσχυση των γνώσεων και προσόντων τους και αφετέρου στην υποστήριξή τους προκειμένου να συνδεθούν με την ελληνική οικονομία. Συγκεκριμένα οι δράσεις αυτές έχουν σχεδιαστεί στο πλαίσιο των εξής Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (ΕΠ):

• ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα, Καινοτομία» (ΕΠΑΝΕΚ),
• ΕΠ «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» (ΕΠΑΝΑΔ-ΕΔΒΜ),
• ΕΠ «Μεταρρύθμιση του Δημοσίου Τομέα» (ΕΠ ΜΔΤ),
• ΕΠ Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ),
• καθώς και των ΕΠ του υπουργείου Υγείας, των προγραμμάτων του ΟΑΕΔ κ.λπ.  

Στόχος είναι η συγκράτηση των νέων επιστημόνων& επιστημονισσών στην Ελλάδα με δράσεις όπως η ενίσχυση της αυτοαπασχόλησης πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, η πρόσληψη γιατρών στα ΤΟΜΥ, η πρόσληψη στα Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης νέων διδακτόρων για απόκτηση αυτοδύναμης ακαδημαϊκής διδακτικής εμπειρίας, η προκήρυξη ερευνητικών προγραμμάτων από το ΕΛΙΔΕΚ, η στήριξη των νέων ερευνητών και των μικρών ερευνητικών ομάδων από το ΕΠΑΝΑΔ-ΕΔΒΜ κ.λπ.

Σε αυτό το πλαίσιο λειτουργεί και το πρόγραμμα  «Γέφυρες Γνώσης και Συνεργασίας» που δημιουργήθηκε με στόχο την δικτύωση των Ελλήνων/Ελληνίδων οπουδήποτε και αν βρίσκονται. Η πρωτοβουλία υλοποιείται από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης στη βάση σχεδιασμού της Γενικής Γραμματείας Στρατηγικών και Ιδιωτικών Επενδύσεων του Υπουργείου Οικονομίας &Ανάπτυξης, με στόχο την διασύνδεση και την λειτουργική δικτύωση των Ελλήνων επιστημόνων& Ελληνίδων επιστημονισσών, επιχειρηματιών, επαγγελματιών μεταξύ τους, είτε έχουν φύγει για το εξωτερικό, είτε παραμένουν στην Ελλάδα,  την κατανόηση των αναγκών των διαφόρων κοινοτήτων και την προβολή των ευκαιριών για συνεργασία και δικτύωση μεταξύ τους. Αυτήν την παραγόμενη γνώση έχει ως στόχο να συγκεντρώσει, να μελετήσει και, κυρίως, να αξιοποιήσει η πρωτοβουλία με δράσεις, ενέργειες και υπηρεσίες προς όφελος του εγχώριου και απόδημου Ελληνισμού. Σε αυτό το πλαίσιο έχουν πραγματοποιηθεί οι εξής θεσμικές παρεμβάσεις:

• Ν. 4429/2016 για την ίδρυση του ΕΛΙΔΕΚ και Ν. 4386/2016 για την Έρευνα, οι οποίοι βελτιώνουν τις εργασιακές συνθήκες και τις κάνουν  ελκυστικές για την διεξαγωγή ερευνητικού έργου στα ΑΕΙ και Ερευνητικά Κέντρα της χώρας.
• Έγκριση πλήρωσης 1000 νέων θέσεων μελών ΔΕΠ στα Πανεπιστήμια και 100 νέων θέσεων Ερευνητών στα Ερευνητικά Κέντρα για τη διετία 2017-18.

Επίσης χρηματοδοτήθηκε η έρευνα μέσω αυξήσεων στις επιχορηγήσεις για Έρευνα  κατά 30% το 2016 από τον Τακτικό Προϋπολογισμό, και μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων  που αυξήθηκε από 97 εκ. ευρώ το 2014, σε 148 εκ. ευρώ για το 2016.

Οι δράσεις του ΕΣΠΑ 2014 -2020 στηρίζουν κατά κύριο λόγο την εφαρμοσμένη Έρευνα ώστε αυτή να αποτελέσει ουσιαστικό πυλώνα στήριξης της υπάρχουσας πραγματικής Οικονομίας και βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα της με την έμφαση στη συμμετοχή νέων επιστημόνων, ενώ στο τρέχον ΕΣΠΑ, που καλύπτει την περίοδο 2017-2023, έχουν προκηρυχτεί ή βρίσκονται σε τελικό στάδιο προκήρυξης Δράσεις συνολικού Π/Υ 450 εκ €. Ωφελούμενες ομάδες: Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, Ερευνητικά Κέντρα, Επιχειρήσεις, νέοι ερευνητές και επιστήμονες, εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα. Επιπλέον, έως την λήξη της Προγραμματικής περιόδου (2023) θα υποστηριχτεί η απασχόληση περισσοτέρων από 9.000 νέων επιστημόνων/ επιστημονισσών επιπλέον του υφιστάμενου προσωπικού των Δημόσιων Ερευνητικών Ιδρυμάτων και των επιχειρήσεων με ερευνητική δραστηριότητα. 

Επιπλέον, το επιστημονικό δυναμικό της χώρας ενισχύεται και μέσω της δημιουργίας του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ, 2017-2019), της αξιοποίησης πόρων που προέρχονται από την δανειακή σύμβαση μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και της Αριστείας. Μέσω του ΕΛΙΔΕΚ θα διατεθούν άμεσα πόροι για  υποτροφίες υποψήφιων διδακτόρων/διδακτορισσών, για τη στήριξη ερευνητικών έργων μεταδιδακτόρων, μελών ΔΕΠ και ερευνητών/τριών και για την προμήθεια επιστημονικού εξοπλισμού μεγάλης αξίας και την προβολή της επιστήμης στην κοινωνία. 

Το Υπέρ-Ταμείο Επιχειρηματικών Συμμετοχών και ειδικότερα το ταμείο «Παράθυρο Καινοτομίας», αποσκοπεί στη μετάφραση αξιοποιήσιμων ερευνητικών ιδεών και αποτελεσμάτων σε επιχειρηματικές δράσεις. Το Παράθυρο Καινοτομίας θα στηρίζει  δομές ενίσχυσης της νεανικής κυρίως επιχειρηματικότητας, όπως τεχνολογικά πάρκα, θερμοκοιτίδες καθώς και δομές επιτάχυνσης (Accelerators) και μεταφοράς τεχνολογίας (TechnologyTransferFundTTFund), όπως στήριξη πνευματικής ιδιοκτησίας, δημιουργία startup κ.α. Από την άλλη, στόχος του ταμείου «Πρώιμης Επιχειρηματικότητας» είναι η στήριξη νέων καινοτόμων επιχειρήσεων στα αρχικά τους στάδια και του ταμείου «Μεγέθυνσης» η στήριξη των επόμενων σταδίων ανάπτυξης καινοτόμων επιχειρήσεων. 

Εκτός των προαναφερόμενων μέτρων πολιτικής, κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. πραγματοποιήθηκε αναπροσανατολισμός της πολιτικής με στόχο τη στήριξη των νέων ερευνητών& ερευνητριών για την αποτροπή της μετανάστευσής τους στο εξωτερικό.  Οι σημαντικότερες δράσεις είναι οι εξής:

• Απόκτηση ακαδημαϊκής διδακτικής εμπειρίας για κατόχους διδακτορικού:1.500 άτομα ανά έτος στα ΑΕΙ για αυτοδύναμη διδασκαλία. Υλοποιείται ο Γ’ Κύκλος του προγράμματος ενώ η δράση θα συνεχιστεί έως και το 2022 – 2023.
• Ενίσχυση ερευνητικών ομάδων που αποτελούνται από νέους ερευνητές και νέες ερευνήτριες. Έχει ολοκληρωθεί ο Α’ κύκλος από τους προβλεπόμενους δύο κύκλο του έργου.
• Χρηματοδότηση 245 ερευνητικών ομάδων / 950 ερευνητών και ερευνητριών.
• Υποτροφίες: από το 2016 να δίνονται υποτροφίες μέσω του ΙΚΥ. Συγκεκριμένα: χορηγούνται (α) Υποτροφίες κοινωνικού χαρακτήρα για τη στήριξη προπτυχιακών φοιτητών και (β) Υποτροφίες σε Υποψήφιους διδάκτορες και μετά-διδάκτορες ερευνητές.
• Πρόγραμμα «ενίσχυσης μεταδιδακτόρων ερευνητών/ερευνητριών.  Από το ΕΣΠΑ: Δόθηκαν 289 υποτροφίες, διάρκειας 24 μηνών με μηνιαίο ποσό           υποτροφίας τα 1100 ευρώ. Από Ι.Κ.Υ/ SIEMENS: Δόθηκαν 170 υποτροφίες διάρκειας 24 μηνών.
• Στεγαστικό φοιτητικό επίδομα 1.000 ευρώ
• Χρηματοδότηση κοινωνικών δομών στήριξης φοιτητών& φοιτητριών των ΑΕΙ.
• Μετεγγραφές
• Φοιτητικό στεγαστικό επίδομα

Σημειώνεται τέλος ότι το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων ακολουθεί μια συγκροτημένη στρατηγική στήριξης νέων επιστημόνων& επιστημονισσών με τη δημιουργία βιώσιμων προοπτικών σταδιοδρομίας στον ακαδημαϊκό /ερευνητικό ή στον επιχειρηματικό τομέα.Η στρατηγική αυτή βασίζεται σε τρεις άξονες: α)Δημιουργία ευκαιριών εργασίας και προοπτικών σταδιοδρομίας σε ποιοτικά επιστημονικά ή επιχειρηματικά περιβάλλοντα. β) Λειτουργία της Πολιτείας υποστηρικτικά και ρυθμιστικά σε ερευνητικές και καινοτόμες δράσεις που δεν είναι σε θέση ή δεν επιλέγει να στηρίξει ο ιδιωτικό τομέας. γ) Συνεισφορά της Πολιτείας στην ανάπτυξη εμβληματικών πρωτοβουλιών που χαρακτηρίζονται από μεγάλη προστιθέμενη επιστημονική, κοινωνική και οικονομική αξία.

VII.            Κοινωνική ένταξη μεταναστών και μεταναστριών

Τα τελευταία χρόνια το μεταναστευτικό βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων τόσο σε εγχώριο όσο και ευρωπαϊκό επίπεδο.  Η Ελλάδα ήδη από τη δεκαετία του 1990 άρχισε να δέχεται μεγάλο αριθμό μεταναστών. Ειδικά τα τελευταία χρόνια της κρίσης, η χώρα μας, όπως και άλλα κράτη της Νότιας Ευρώπης, ως σημεία εισόδου της ΕΕ, έχουν υποδεχτεί πολύ υψηλό αριθμό προσφύγων και μεταναστών. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση του ζητήματος έχει τεθεί ως προτεραιότητα στην ΕΕ.

Η κοινωνική και εργασιακή ένταξη του δυναμικού αυτού αναμφισβήτητα μπορεί να συμβάλλει και στην αντιμετώπιση του δημογραφικού ζητήματος. Είναι γνωστές από καιρό και αναντίρρητες οι διαπιστώσεις ότι η Ευρώπη «γερνάει», ότι δεν διαθέτει επαρκές εργατικό δυναμικό και ότι υπάρχει κίνδυνος για τη βιωσιμότητα του κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος.

Είναι λοιπόν μια ευκαιρία να θεωρηθεί το μεταναστευτικό ως μέρος της λύσης του δημογραφικού και ως μέσο για την αντιμετώπιση της ευρωπαϊκής γήρανσης. Είναι η ώρα να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε μια ολοκληρωμένη πολιτική για την πλήρη κοινωνική, εργασιακή και πολιτική ένταξη μεταναστών και προσφύγων.

Στο πλαίσιο της νέας Εθνικής στρατηγικής για την κοινωνική ένταξη η Γενική Γραμματεία Μεταναστευτικής Πολιτικής του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής αποφαίνεται ότι η ένταξη  μεταναστών/τριών και προσφύγων αποτελεί πρόκληση και, ταυτόχρονα, μια ευκαιρία με όρους οικονομικούς και κοινωνικούς. Συγκεκριμένα, αποτελεί ευκαιρία:

• για την οικονομική ανάπτυξη. Η φοροδοτική συνεισφορά των μεταναστών/τριών, η στήριξη των εθνικών ασφαλιστικών φορέων και η ενίσχυση του εργατικού δυναμικού είναι εξαιρετικά σημαντική για τις χώρες υποδοχής τους.  Επιπλέον, σύμφωνα με την ΕΕ, εκτιμάται ότι έως το 2035 το ανθρώπινο δυναμικό της Ε.Ε. θα μειωθεί κατά 18,3 εκατομμύρια (μείωση που ισοδυναμεί με το 7,4% του εργατικού δυναμικού). 
• για την επίτευξη της δημογραφικής σταθερότητας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Eurostat, τουλάχιστον τα 2/3 των χωρών της Ευρώπης θα χρειαστούν τη συνεισφορά των μεταναστών/τριών από μη ευρωπαϊκές χώρες για να υπάρξει δημογραφική σταθερότητα στην Ευρώπη έως το 2050.  
• για την ενίσχυση των δομών του κράτους. Η ένταξη στην αγορά εργασίας θα ενισχύσει τα ασφαλιστικά ταμεία και τα φορολογικά έσοδα του κράτους.

Επομένως, η επένδυση πόρων – εθνικών και ευρωπαϊκών – σε μια ολοκληρωμένη πολιτική ένταξης μπορεί να έχει και άμεσο θετικό αντίκτυπο στην ελληνική κοινωνία, όχι μόνο με όρους οικονομικούς αλλά και κοινωνικούς. Ταυτόχρονα, μπορεί να συμβάλλει στην μακροπρόθεσμη βελτίωση της ελληνικής κοινωνίας με ορίζοντα μια πιο ευημερούσα, συνεκτική και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνία. Συνεπώς, τηρώντας και σεβόμενοι τις αρχές της αλληλεγγύης και του ανθρωπισμού, τις οικουμενικές αξίες της ελευθερίας του ατόμου για την πραγμάτωση της προσωπικότητάς του, της αξιοπρεπούς διαβίωσης και τη δυνατότητά του να απολαμβάνει από κοινού και ισότιμα τα αγαθά, είναι δυνατόν να χαράξουμε και να υλοποιήσουμε πολιτικές για την κοινωνική, εργασιακή και πολιτική ένταξη του μεταναστευτικού πληθυσμού.

Από την αρχή της προσφυγικής κρίσης έως και σήμερα, η ελληνική πολιτεία , τόσο μέσω του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής όσο και των λοιπών αρμόδιων Υπουργείων, έχει εκκινήσει την υλοποίηση δράσεων προκειμένου να διασφαλίσει την ομαλή μετάβαση και ενσωμάτωση του υποδεχόμενου πληθυσμού στην ελληνική κοινωνία και πολιτεία. Συγκεκριμένα, με βάση τα στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Μεταναστευτικής Πολιτικής, έχουν υλοποιηθεί τα εξής στους επιμέρους τομείς πολιτικής:

Α. ΥΓΕΙΑ

Με τον νόμο 4368/2016 διασφαλίστηκε η παροχή νοσηλευτικής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης σε ανασφάλιστους και σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες από το Υπουργείο Υγείας. Επιπλέον, το Υπουργείο Υγείας με τα χρηματοδοτούμενα προγράμματα από το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας  και το Ταμείο Ασύλου, Ένταξης και Μετανάστευσης, με φορέα υλοποίησης το ΚΕΕΛΠΝΟ, παρέχει ολοκληρωμένες υπηρεσίες που καλύπτουν τις υγειονομικές και ψυχοκοινωνικές ανάγκες των προσφύγων/γυναικών προσφύγων και των μεταναστών/μεταναστριών τόσο στην ηπειρωτική χώρα, όσο και στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου.  Συγκεκριμένα: α) εφαρμόζει ένα σύστημα συνδρομικής επιτήρησης σε όλα τα Κέντρα Φιλοξενίας και τα Κ.Υ.Τ. με στόχο τη θωράκιση της δημόσιας υγείας και την πρόληψη, την έγκαιρη ανίχνευση και αντιμετώπιση επιδημιών, β) υλοποιεί, υπό το συντονισμό της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Υγείας, δράσεις για την εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών με στόχο την πρόληψη επιδημικών εξάρσεων και την ομαλή ένταξή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα, γ) παρέχει υπηρεσίες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στα κέντρα φιλοξενίας και στα Κ.Υ.Τ., δ) ενισχύει με προσωπικό το Εθνικό Σύστημα Υγείας σε Πρωτοβάθμιο και Δευτεροβάθμιο επίπεδο, το Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας (Ε.Κ.Α.Β.) και το Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας (Ε.Κ.ΕΠ.Υ), ε) εκπόνησε και εφαρμόζει το Πρωτόκολλο Εκτίμησης  της Ευαλωτότητας στο πλαίσιο της διαδικασίας καταγραφής στα Κ.Υ.Τ.. Παράλληλα, παρέχονται υπηρεσίες (ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ψυχολογικής υποστήριξης, κοινωνικής υποστήριξης και διερμηνείας) στα Προαναχωρησιακά Κέντρα Κράτησης Αλλοδαπών.

Β. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Η ένταξη των παιδιών των μεταναστών και των μεταναστριών στο σχολικό σύστημα της χώρας υποστηρίζεται πάνω από δύο δεκαετίες μέσα από τη θεσμοθέτηση και την ενίσχυση της λειτουργίας των διαπολιτισμικών σχολείων (N. 2413/1996 και  Ν. 4415/2016) και την ίδρυση και λειτουργία τάξεων υποδοχής και φροντιστηριακών τμημάτων καθώς και των Δομών Υποδοχής για την Εκπαίδευση των Προσφύγων (Υπουργική απόφαση – Φ10/20/Γ1/7-9–99, Ν. 3879/10, Υ.Α. Φ1/63691/Δ1/2017). Στο παραπάνω πλαίσιο, κατά το περυσινό σχολικό έτος, 2017-2018, ο εκτιμώμενος αριθμός προσφυγόπουλων που φοίτησαν σε δημόσια σχολεία ήταν περίπου 8.000. Από αυτά οι 2.059 μαθητές διέμεναν σε Κέντρα Φιλοξενίας και Κ.Υ.Τ. και φοίτησαν σε 84 Δ.Υ.Ε.Π. που είχαν δημιουργηθεί(εκ των οποίων 23 Δ.Υ.Ε.Π. ήταν νηπιαγωγεία εντός των Κέντρων Φιλοξενίας). Επιπρόσθετα, στα πρωινά σχολεία φοίτησαν 5.291 προσφυγόπουλα σε 975 Τάξεις Υποδοχής Α/θμιας και Β/θμιας εκπαίδευσης (794 Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια 181) καθώς και περίπου 700 παιδιά σε σχολικές  μονάδες που δεν διαθέτουν Τάξεις Υποδοχής. Στα πρωινά σχολεία φοίτησαν κυρίως παιδιά που διέμεναν σε άλλου τύπου καταλύματα εκτός Κ.Φ. και Κ.Υ.Τ. στον αστικό ιστό, καθώς και παιδιά από Κέντρα που πληρούσαν τις προϋποθέσεις για αυτό (γεωγραφική απόσταση από σχολεία, διαθέσιμη υποδομή σχολείων, κ.λπ.).

Για το τρέχον σχολικό έτος, 2018-2019, με βάση τα μέχρι στιγμής διαθέσιμα στοιχεία και δεδομένης της σημαντικής αύξησης του πληθυσμού των Κ.Φ. και των Κ.Υ.Τ. και το άνοιγμα νέων ή που είχαν παραμείνει ανενεργά το προηγούμενο διάστημα, προς στιγμήν έχουν ιδρυθεί 137 Δ.Υ.Ε.Π., εκ των οποίων τα 32 θα λειτουργήσουν ως νηπιαγωγεία εντός των ΚΦ και έπεται προσεχώς νέα ίδρυση Δ.Υ.Ε.Π..

Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, τα παιδιά που διαμένουν στην ενδοχώρα και θα φοιτήσουν σε Δ.Υ.Ε.Π., είναι κατ’ εκτίμηση 2.600-3.000. Σε αυτό τον αριθμό, θα προστεθούν τόσο τα παιδιά των Κ.Φ. που άνοιξαν ή θα ανοίξουν άμεσα, καθώς και περίπου 1.000-1.500 παιδιά που διαμένουν στα νησιά. Υπολογίζεται ότι για τη σχολική χρονιά 2018-19, θα φοιτήσουν συνολικά σε Δ.Υ.Ε.Π. 4.000-5.000 παιδιά σε τουλάχιστον 140-170 Δ.Υ.Ε.Π.. Παράλληλα, θα συνεχίσουν να παρακολουθούν Τάξεις Υποδοχής τα παιδιά που παρέμειναν στην Ελλάδα και φοίτησαν πέρσι (5.291) καθώς και παιδιά που μετακινήθηκαν από Κ.Φ. και Κ.Υ.Τ. σε καταλύματα στον αστικό ιστό. Τέλος, σημειώνεται ότι φέτος, η εκπαίδευση θα είναι καθολική για όλα τα προσφυγόπουλα, συμπεριλαμβανομένων όσων νηπιαγωγείων δεν άνοιξαν, αλλά και όλων των παιδιών που διαμένουν στα νησιά.

Γ. ΥΠΟΔΟΧΗ – ΠΡΩΙΜΗ ΕΝΤΑΞΗ

Για όσο διάστημα εξετάζεται η αίτηση των αιτούντων και αιτουσών διεθνούς προστασίας, παρέχεται η δυνατότητα στέγασης σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα με την ταυτόχρονη παροχή προπληρωμένων καρτών για την κάλυψη των βασικών αναγκών τους μέσω του Προγράμματος Στήριξης Έκτακτης Ανάγκης για την Ένταξη και τη Στέγαση – ESTIA (Emergency Support to Integration and Accommodation). Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διαμέσου της Διεύθυνσης Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Πολιτικής Προστασίας (DG ECHO), και υλοποιείται σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Σκοπός της εν λόγω δράσης είναι η υπαγωγή περισσότερων αιτούντων και αιτουσών διεθνούς προστασία στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, με την ταυτόχρονη γεωγραφική του επέκταση σε περισσότερες περιοχές και δήμους της χώρας, με απώτερο στόχο την κατά το δυνατόν αυτόνομη διαβίωσή τους και τη σταδιακή ένταξή τους στον τοπικό αστικό κοινωνικό ιστό. Ταυτόχρονα, προτείνεται η παροχή εγγυήσεων και κινήτρων σε μικρούς ιδιοκτήτες για τη διάθεση περισσότερων κατοικιών στην αγορά ενοικιαζόμενης κατοικίας. Αυτή τη στιγμή, στο πλαίσιο του προγράμματος περίπου 22.000 άτομα φιλοξενούνται σε διαμερίσματα του προγράμματος ESTIA, ενώ περίπου 49.000 άτομα λαμβάνουν οικονομικό βοήθημα. Μέχρι το τέλος του χρόνου, και σύμφωνα με εκτιμήσεις της Ύπατης Αρμοστείας τους ΟΗΕ, αναμένεται οι επωφελούμενοι του προγράμματος ESTIA να ανέρχονται σε περίπου 23.000 άτομα στο στεγαστικό πρόγραμμα και σε 67.000 για το πρόγραμμα οικονομικής ενίσχυσης.

Δ. ΕΝΤΑΞΗ

Τον Μάιο του 2018 ξεκίνησε η υλοποίηση του πιλοτικού προγράμματος HELIOS σε συνεργασία με τους δήμους Θήβας και Λειβαδιάς και τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης. Το πρόγραμμα αποτελεί ένα πιλοτικό μοντέλο με βάση το οποίο, η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί να διαχειριστεί την ένταξη, υποστηριζόμενη από προγράμματα εθνικού χαρακτήρα και εμβέλειας και, παράλληλα, επεκτείνοντας τις κοινωνικές υπηρεσίες που παρέχει ήδη στα άτομα που διαβιούν εντός της χωρικής αρμοδιότητάς της. Η δράση επιδιώκει να δημιουργήσει τη βάση για βραχυπρόθεσμες ολοκληρωμένες παρεμβάσεις ένταξης (παροχή στέγασης, υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, συμβουλευτικής εργασίας, υποστήριξης και ενίσχυση της τεχνικής κατάρτισης, γλωσσομάθειας, διευκόλυνση της πρόσβασης στις τοπικές υπηρεσίες και την κοινωνία υποδοχής, νομική υποστήριξη κ.λπ.) σε τριάντα (30) οικογένειες δικαιούχων διεθνούς προστασίας, με στόχο οι ωφελούμενοι και οι ωφελούμενες να αποκτήσουν σταδιακά την αυτονομία τους και να ενταχθούν στον κοινωνικό ιστό των πόλεων της Θήβας και της Λειβαδιάς. Η διάρκεια του προγράμματος είναι 6 μήνες. Ταυτόχρονα, σχεδιάζεται η επέκταση του πιλοτικού προγράμματος σε 10.000 δικαιούχους διεθνούς προστασίας, με έκτακτη χρηματοδότηση της DG HOMΕ (5.000 άτομα/6μήνο κύκλο). Η δράση αναμένεται να εκκινήσει τις αρχές του 2019.

VIII.            Διατομεακός συντονισμός

Η μείωση της υπογεννητικότητας πρέπει να τεθεί στο επίκεντρο οριζόντιων και ολιστικών πολιτικών. Για τον λόγο αυτό, προτείνονται διατομεακές πολιτικές ενίσχυσης της οικογένειας και της συμφιλίωσης εργασίας και φροντίδας – κυρίως σε επίπεδο κατευθύνσεων - οι οποίες αφορούν 10 (δέκα) αλληλένδετους τομείς πολιτικών και πιο συγκεκριμένα:

1.    πολιτικές απασχόλησης,

2.    υποδομές φροντίδας παιδιών,

3.    επιδόματα

4.    φορολογικά και άλλα κίνητρα,

5.    πολιτικές για την εκπαίδευση και την σεξουαλική αγωγή,

6.    πολιτικές υγιούς και ενεργούς γήρανσης,

7.    μέτρα για την κοινωνική ένταξη των ευάλωτων και αποκλεισμένων ομάδων

8.    πολιτικές υγείας

9.    πολιτικές οδικής ασφάλειας και

10.                       πολιτικές ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης,

Οι προαναφερόμενες διατομεακές πολιτικές περιγράφονται αναλυτικότερα στο επόμενο Μέρος της Έκθεσης (ΙΙ. ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ).

ΙΙ. ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

1. Διατομεακές πολιτικές ενίσχυσης της οικογένειας και της συμφιλίωσης εργασίας και φροντίδας

Η ανακοπή της μείωσης του πληθυσμού της Ελλάδας μπορεί να αποτελέσει έναν νέο στόχο με προτεραιότητες και πολιτικές που θα αφορούν και το άμεσο και το μεσοπρόθεσμο και το μακροπρόθεσμο επίπεδο. Η άρση της συνεχούς μείωσης των γεννήσεων με στοχευμένες πολιτικές για την ισότητα των φύλων και την εναρμόνιση εργασίας και φροντίδας και την άρση των έμφυλων πατριαρχικών στερεοτύπων περί γονεϊκότητας, η αντιμετώπιση της φτώχειας και ιδιαιτέρως της παιδικής φτώχειας, η ανακοπή του κύματος φυγής προς το εξωτερικό με κίνητρα και ευκαιρίες για τις νέες γενιές, καθώς και μια σύγχρονη, ρεαλιστική και ενταξιακή μεταναστευτική πολιτική που δεν θα παρασύρεται από την ξενοφοβία, την μισαλλοδοξία και τον ρατσισμό και θα λειτουργεί αποτρεπτικά στον κοινωνικό αποκλεισμό, συνιστούν αναγκαίες προϋποθέσεις για την επίτευξη αυτού του στόχου στο απώτερο μέλλον.

Οι προτάσεις για τις διατομεακές πολιτικές ενίσχυσης της οικογένειας και της συμφιλίωσης εργασίας και φροντίδας που ακολουθούν  – κυρίως σε επίπεδο κατευθύνσεων - αφορούν 10 (δέκα) αλληλένδετους τομείς πολιτικών.

1.1. Πολιτικές Απασχόλησης  

• Βελτίωση των ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους όπως το ΣΕΠΕ ( το οποίο ήδη έχει τα τελευταία χρόνια βελτιωθεί με μια σειρά νομοθετικών ρυθμίσεων) για την διασφάλιση ότι οι όλες εργαζόμενες γυναίκες στον ιδιωτικό τομέα (ανεξαρτήτως αριθμού ωρών απασχόλησης και εργασιακών σχέσεων) αμείβονται και καλύπτονται από την κοινωνική προστασία κατά τη διάρκεια της άδειας εγκυμοσύνης και της μητρότητας.
• Θεσμική διασφάλιση ότι οι εργαζόμενοι και οι εργαζόμενες με μειωμένο ωράριο ή ωρομίσθιο μπορούν να επωφελούνται επί ίσοις όροις από τα μέτρα για τις άδειες εγκυμοσύνης και ανατροφής παιδιού και εν γένει τις άδειες για οικογενειακούς λόγους.
• Αύξηση των ημερών άδειας για οικογενειακούς λόγους στον ιδιωτικό τομέα  με αποδοχές
• Νομοθέτηση άδειας πατρότητας με κατ’ ελάχιστο δύο (2) εβδομάδες υποχρεωτικής άδειας με πλήρεις αποδοχές η οποία μπορεί να επεκταθεί στην συνέχεια καλύπτοντας ακόμα περισσότερο χρονικό διάστημα.
• Κατοχύρωση της δυνατότητας για πραγματοποίηση αλλαγών στο ωράριο και/ή στην οργάνωση της εργασίας κατά την επιστροφή στην εργασία από άδεια ανατροφής  (εργασία από το σπίτι, ευελιξία ωραρίου) με την θεσμική διασφάλιση ότι η εργαζόμενη/ ο εργαζόμενος θα έχει την δυνατότητα να επιστρέψει στο πρότερο εργασιακό καθεστώς με την θέλησή της/ του.
• Νομοθετική ρύθμιση για κατοχύρωση του ρόλου του οικογενειακού φροντιστή/-τριας  (μητέρα, πατέρας ή άλλο πρόσωπο) ως πλήρη απασχόληση μέσω στήριξης από το κράτος πρόνοιας με εξασφάλιση ασφαλιστικών  και συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων.
• Κατοχύρωση Εθνικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας και των αντίστοιχων κλαδικών συμβάσεων για την προστασία της ισότητας στην εργασία και τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας.  Η συμφιλίωση επαγγελματικής και ιδιωτικής/ οικογενειακής ζωής δεν πρέπει να προκύψει μέσω επισφαλών συνθηκών εργασίας και της αύξησης των άτυπων μορφών απασχόλησης. Γι’ αυτό είναι αναγκαίο να εφαρμοστούν μέτρα για  την καταπολέμηση των μισθολογικών διακρίσεων και του έμφυλου μισθολογικού χάσματος και για την εξασφάλιση δίκαιων και αξιοπρεπών αμοιβών για όλους τους εργαζομένους και όλες τις εργαζόμενες (καθιέρωση κατώτατων μισθών σε εθνικό επίπεδο, οι οποίοι θα εγγυώνται αξιοπρεπή ζωή ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, εθνοτικής/εθνικής καταγωγής, κ.λπ.).
• Λήψη θετικών μέτρων για την αντιμετώπιση της εξαιρετικά ευάλωτης κατάστασης των εργαζόμενων γονέων με παιδιά με αναπηρίες (ΑμεΑ) - ιδιαιτέρως αναφορικά με τις προϋποθέσεις επιλεξιμότητας και τους όρους χορήγησης γονικής άδειας σε γονείς με παιδιά με αναπηρία ή σοβαρή ή μακροχρόνια ασθένεια που προκαλεί ανικανότητα (π.χ. δυνατότητα άδειας 7 ημερών για άμεση ανάγκη φροντίδας εξαρτώμενων μελών).
• Ενίσχυση της απασχόλησης με ενεργητικές πολιτικές που θα συμβάλλουν στην καταπολέμηση της ανεργίας καθώς και του κινδύνου φτώχειας με στόχευση στις άνεργες γυναίκες, στους νέους και στις νέες που είναι ελεύθεροι επαγγελματίες και επιστήμονες.

2.                Υποδομές φροντίδας παιδιών

• Υπηρεσίες και υποδομές φύλαξης και προσχολικής αγωγής που να καλύπτουν το 33% των βρεφών μέχρι 3 ετών και το 90% των παιδιών από 3 ετών έως την ηλικία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (σύμφωνα και με τους στόχους του 2022 της Βαρκελώνης οι οποίοι επαναδιατυπώθηκαν στην Στρατηγική «Ευρώπη 2020», στο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για την Ισότητα των Φύλων 2011-2020 και στην πρόταση για την Οδηγία για την εξισορρόπηση επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για τους/ τις γονείς και τους φροντιστές / τις φροντίστριες) και ποιοτική αναβάθμιση των υφιστάμενων δομών. Οι υπηρεσίες αυτές δεν θα πρέπει να απευθύνονται αποκλειστικά σε εργαζόμενους/ εργαζόμενες, αλλά αντιθέτως θα πρέπει να διευκολύνουν και τους άνεργους/ τις άνεργες προκειμένου να διασφαλιστεί ότι θα έχουν χρόνο και διαθεσιμότητα για την ανεύρεση εργασίας.
• Ανάπτυξη υπηρεσιών για εργαζόμενους γονείς με μη κανονικές ώρες εργασίας μέσωτης ανάπτυξης υπηρεσιών φροντίδας παιδιών στο σπίτι ή στη γειτονιά/ σε τοπικό επίπεδο και  μέσω της επέκτασης του αριθμού και του ρόλου των  Κέντρων Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών (ΚΔΑΠ).
• Δημιουργία ειδικών κέντρων παροχής ιατρικής βοήθειας και κοινωνικής υποστήριξης για οικογένειες με παιδιά με αναπηρίες ή σοβαρές ασθένειες σε επίπεδο Περιφέρειας και σε μεγάλα μητροπολιτικά κέντρα.
• Αντιμετώπιση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων σε υποδομές φροντίδας παιδιών και μέτρα για ενίσχυση των κοινωνικών υποδομών στο σύνολό τους.

3.                Επιδόματα

• Κάλυψη των αναγκών των οικογενειών με χαμηλά εισοδήματα και των παιδιών από μειονεκτούσες οικογένειες (ιδίως παιδιά από φτωχές οικογένειες ή / και οικογένειες μεταναστών/τριών). Για παράδειγμα, πλήρης απορρόφηση των παιδιών που προέρχονται από αυτές τις οικογένειες στους βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς, αύξηση των επιδομάτων με κλιμακωτή ενίσχυση ανά παιδί.
• Ενίσχυση του επιδόματος παιδικής μέριμνας ανά μήνα για όλες τις οικογένειες με βάση τα εισοδήματά τους διάρκειας τουλάχιστον ενός έτους. Λήψη επιπλέον θετικών μέτρων για τις μονογονεϊκές οικογένειες και παροχή επιδόματος παιδικής μέριμνας διετούς διάρκειας.

4.                Φορολογικά και άλλα κίνητρα

• Μείωση της φορολογίας αναλόγως με το μέγεθος και το εισόδημα των οικογενειών, αύξηση του αφορολόγητου ποσού για αγορά πρώτης κατοικίας με βάση την οικογενειακή κατάσταση.
• Παροχή κινήτρων σε οικογένειες, όπως για παράδειγμα, δωρεάν κάρτες απεριορίστων διαδρομών για τα δημόσια μέσα συγκοινωνίας, οικογενειακές εκπτώσεις σε πολιτιστικές και τουριστικές δραστηριότητες, εκπτώσεις σε προϊόντα και υπηρεσίες που συνδέονται με την εκπαίδευση ή την κατάρτιση.

5.                Εκπαιδευτική πολιτική  & σεξουαλική αγωγή

• Σταδιακή προσαρμογή των σχολικών ωραρίων στα ωράρια πλήρους απασχόλησης των εργαζομένων, μέσω της παροχής δωρεάν εξωσχολικών δραστηριοτήτων και της ενίσχυσης της ενισχυτικής διδασκαλίας για την μείωση του κόστους ανατροφής των παιδιών.
• Εισαγωγή της σεξουαλικής αγωγής σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης (και ιδιαιτέρως στον πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια) με σκοπό την καλλιέργεια στάσεων και την υιοθέτηση πρακτικών τέτοιων που να καθιστούν το άτομο ικανό να λαμβάνει αποφάσεις και να προβαίνει σε ενέργειες, όντας πλήρως ενημερωμένο για θέματα που άπτονται της σεξουαλικής αλλά κυρίως της συναισθηματικής και ψυχολογικής υγείας των σχέσεων καθώς και της ισότητας των δύο φύλων σε αυτά τα θέματα .
• Ένταξη στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ενοτήτων για την ισότητα των φύλων και τις σύγχρονες διαστάσεις του δημογραφικού ζητήματος στα ήδη υφιστάμενα μαθήματα της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής καθώς και στις  Αρχές Πολιτικής και Οικιακής Οικονομίας αντίστοιχα.

6.                Πολιτικές υγιούς και ενεργούς γήρανσης

• Ανάπτυξη της προληπτικής ιατρικής και εξειδικευμένων υπηρεσιών υγείας για ηλικιωμένους/νες και υπερήλικες σε συνδυασμό με την προβολή και υιοθέτηση υγιούς τρόπου ζωής (σωστή διατροφή, σωματική άσκηση, αποφυγή βλαβερών συνηθειών και κατάχρησης ουσιών) με στόχο την αυτόνομη και αξιοπρεπή διαβίωση για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
• Μέτρα για την παραμονή των ηλικιωμένων στην ενεργό δράση και στην εργασία, με δεδομένο ότι σημαντικός αριθμός ατόμων που πλησιάζουν ή έχουν ξεπεράσει την ηλικία συνταξιοδότησης επιθυμούν να παραμείνουν ενεργά. Για παράδειγμα, τα κίνητρα για την ενίσχυση της διαγενεακής επιχειρηματικότητας, παράλληλα με την προώθηση της μερικής ή της κατ’ οίκον απασχόλησης, μπορούν να δημιουργήσουν θετικό πλαίσιο για την ενεργό γήρανση και την παράταση του εργασιακού βίου όσων ηλικιωμένων το επιθυμούν. Προς αυτή την κατεύθυνση είναι απαραίτητη και η αναθεώρηση του υπάρχοντος πλαισίου και η άρση των διαρθρωτικών φραγμών τόσο στην αγορά εργασία όσο και στα συνταξιοδοτικά συστήματα.
• Επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο που αντιπροσωπεύουν οι ηλικιωμένες και οι ηλικιωμένοι, μέσα από την ανάγκη να επωφεληθεί η κοινωνία από τις δεξιότητες και την εμπειρία τους με προσφορά εθελοντικής εργασίας στην κοινότητα ή στην οικογένεια.

7.                Μέτρα για την κοινωνική ένταξη μεταναστών/ μεταναστριών

• Επιτάχυνση των διαδικασιών απόκτησης νομιμοποιητικών εγγράφων.
• Απλοποίηση των διαδικασιών παροχής άδειας αορίστου χρόνου στις μετανάστριες και στους μετανάστες.
• Επιτάχυνση των διαδικασιών απόδοσης ιθαγένειας και πολιτογράφησης μέσω του δραστικού περιορισμού των γραφειοκρατικών εμποδίων ή και αγκυλώσεων.
• Διερεύνηση της δυνατότητας ενεργητικής συμμετοχής των μεταναστριών και μεταναστών στις τοπικές/ περιφερειακές εκλογές.
• Επίσπευση των διαδικασιών οικογενειακής επανένωσης για τους / τις πρόσφυγες και λήψη θετικών μέτρων επιτάχυνσης της οικογενειακής επανένωσης για τα ασυνόδευτα ανήλικα προσφυγόπουλα.
• Διαμόρφωση δομών που θα διευκολύνουν την κοινωνική και εργασιακή ένταξη των προσφύγων που θα διαμείνουν στην χώρα.
• Θεσμική θωράκιση και λήψη θετικών μέτρων για την προστασία μεταναστών/μεταναστριών και προσφύγων από πολλαπλές διακρίσεις στην εργασία, στην εκπαίδευση, στις δημόσιες υπηρεσίες και στον  δημόσιο χώρο.

8.                Υγεία & Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή

Τα θέματα που συνδέονται με την βιολογική αναπαραγωγή δεν θα πρέπει να αποκτούν ιδεολογικοπολιτικές διαστάσεις και να επιβάλλεται η μητρότητα (έμμεσα ή άμεσα) ως ο μοναδικός προορισμός των γυναικών. Η απόκτηση παιδιών και ο γονεϊκός ρόλος δεν συνιστά υποχρέωση των πολιτών προς την κοινωνίαμε σκοπό την ανάσχεση της δημογραφικής συρρίκνωσης. Η αναπαραγωγική διαδικασία είναι προσωπική επιθυμία και επιλογή και, όπως έχει προαναφερθεί, το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματος είναι ισοδύναμο και ισάξιο με το δικαίωμα στην τεκνοποιία και την γονεϊκότητα.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια αύξηση των προβλημάτων υπογονιμότητας, η οποία χαρακτηρίζεται ως πολυπαραγοντική. Οι πιθανές αιτίες περιγράφηκαν αναλυτικά στην ακρόαση των φορέων αλλά και στην Έκθεση των Κοτζαμάνη, Κωστάκη, Μπαλούρδου και Τραγάκη (2018) που υποβλήθηκε στην Διακομματική Κοινοβουλευτική Επιτροπή της Βουλής για το Δημογραφικό. Η αναβολή και η μετάθεση σε όλο και μεγαλύτερες ηλικίες της  τεκνοποίησης εντείνει το πρόβλημα της υπογονιμότητας και λειτουργεί ενοχοποιητικά ιδιαίτερα στις γυναίκες, οι οποίες προσφεύγουν στην ιατρική υποβοήθηση για να πραγματώσουν το γονεϊκό τους σχέδιο-επιθυμία.

Παρατηρούμε στις μέρες μας μια εντατικοποίηση της ιατρικοποίησης της μητρότητας, με την απαίτηση για πλήθος εργαστηριακών και ιατρικών εξετάσεων κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης. Σε αυτό το έντονα ιατρικοποιημένο καθεστώς είναι εύλογο η υπογονιμότητα ανδρών και γυναικών να ανάγεται σε παθολογικό πρόβλημα το οποίο χρήζει θεραπευτικής αντιμετώπισης. Στην Ελλάδα λειτουργούν 43 μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Αρχής Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Ο συντριπτικός αριθμός αφορά σε ιδιωτικές πιστοποιημένες μονάδες. Η νομοθεσία που διέπει την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή είναι αρκετά επιτρεπτική και φιλελεύθερη (Ν. 3089/2002 και Ν.3305/2005)και ο νομοθέτης ορίζει ότι η προσφυγή σε ιατρικές τεχνολογίες για την απόκτηση τέκνου απορρέει από το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Απαιτείται ωστόσο ο αποτελεσματικότερος εξορθολογισμός των διαδικασιών, μέσω της σύστασης επιτελικής/συντονιστικής δομής που είναι αρμόδια για την καταχώρηση σε βάσεις δεδομένων του ξένου γενετικού υλικού, την περιοχή προέλευσής του, το αρχείο των δοτριών και των δοτών κ.λπ.

Το οικονομικό κόστος πραγμάτωσης του γονεϊκού σχεδίου των ζευγαριών που θα προβούν σε ιατρικές τεχνολογίες αναπαραγωγής είναι αρκετά υψηλό έως και απαγορευτικό. Στην περίπτωση μάλιστα που πρόκειται για  ιατρικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγή η οποία προϋποθέτει χρήση ξένου γενετικού υλικού, αυτή δεν καλύπτεται από τα δημόσια νοσοκομεία της χώρας. Θα πρέπει η Πολιτεία να μεριμνήσει έτσι ώστε να περιορισθούν τα φαινόμενα εμπορευματοποίησης των διαδικασιών, να ενταθεί ο κρατικός έλεγχος στις ιδιωτικές μονάδες και να υπάρξει μεγαλύτερη κρατική δαπάνη-συμμετοχή για τις εξωσωματικές, προκειμένου να διασφαλιστούν καλύτεροι όροι για όσα ζευγάρια επιλέγουν την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή για την απόκτηση παιδιών.

Κλείνοντας, αξίζει να επισημάνουμε ότι το ζήτημα της υπογεννητικότητας και του ποσοστού της θνησιμότητας μιας χώρας επηρεάζεται και από τον πληθυσμό που νοσεί από νεοπλασματικές ασθένειες. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat που ανακοινώθηκαν πρόσφατα και αφορούν στο 2015, περίπου 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους λόγω καρκίνου στην ΕΕ, αριθμός που αντιστοιχούσε στο 25,4% του συνόλου των θανάτων στα 28 κράτη-μέλη. Στην Ελλάδα το ποσοστό ήταν σχετικά  χαμηλότερο, και ανήλθε στο 24% του συνόλου των καταγεγραμμένων των θανάτων Σε πραγματικούς αριθμούς περίπου 30000 συμπολίτες μας έχασαν τη ζωή τους από καρκίνο.

Επιβάλλεται να επενδύσουμε σε ένα εθνικό σχέδιο δράσης για τον καρκίνο, όπου πέρα από την πολύ μεγάλη έμφαση στην πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση να αντιμετωπίσουμε με την δέουσα προσοχή και το ζήτημα της γονιμότητας τον ογκολογικών ασθενών., Η λειτουργία διεπιστημονικών ομάδων ,η σωστή και έγκριτη ενημέρωση των ασθενών που πάσχουν από νεοπλασίες /καρκίνο, επιλογές όπως η κρυοσυντήρηση ωαρίων και σπερματοζωαρίων είναι απαραίτητες συνέργιες  για την «επόμενη μέρα».

9.                Πολιτικές Οδικής Ασφάλειας

Τα τροχαία ατυχήματα αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου μεταξύ των ηλικιών 15 έως 29 ετών. Επίσης, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του 2015, το μεγαλύτερο ποσοστό των θυμάτων βρίσκεται στις κρίσιμες παραγωγικές ηλικίες μεταξύ 18-55 ετών. Η Ελλάδα παρουσιάζει έναν από τους μεγαλύτερους δείκτες θνησιμότητας από τροχαία σε ευρωπαϊκό επίπεδο με 800 κατά μέσο όρο νεκρούς και 14.000 περίπου τραυματίες ανά έτος. Σύμφωνα ειδικότερα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το 2016, τα τροχαία ατυχήματα ανήλθαν σε 11.318, στα οποία 824 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, 879 κατέληξαν βαριά τραυματίες και 12.946 ελαφρά τραυματίες. Η υψηλή θνησιμότητα από τροχαία ατυχήματα ατόμων που κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τους βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία, πέραν του κατ’ αρχήν κοινωνικού, αλλά και του δημοσιονομικού αντίκτυπου αποτελεί παράλληλα ουσιώδη παράμετρο του δημογραφικού ζητήματος.Κατά συνέπεια η πολιτική για την οδική ασφάλεια θα πρέπει να αποτελέσει βασική προτεραιότητα της πολιτείας και μια ολοκληρωμένη προσέγγιση απαιτεί τη λήψη μέτρων τα οποία επικεντρώνονται σε τρεις άξονες:

• το άτομο (οδηγός/επιβάτης/πεζός),
• το όχημα, καθώς και
• την οδική υποδομή/οδικό περιβάλλον.

Εξαιτίας του πολυπαραμετρικού χαρακτήρα του ζητήματος, κατ’ αντιστοιχία και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν αφορούν περισσότερους τομείς και απαιτούν τη συνεργασία μεταξύ περισσότερων φορέων και οργάνων της κεντρικής διοίκησης. Εξάλλου σύμφωνα με το Α43Α του ΚτΒ η Ειδική Μόνιμη Επιτροπή για την οδική ασφάλεια διερευνά τα αίτια των τροχαίων ατυχημάτων και υποβάλλει προτάσεις στα αρμόδια Υπουργεία για τη δημιουργία των προϋποθέσεων ασφαλέστερης διακίνησης προσώπων και προϊόντων.   

Ζητήματα κομβικής σημασίας που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν είναι η ελλιπής κυκλοφοριακή αγωγή και παιδεία οδικής ασφάλειας καθώς και οι ελλείψεις υποδομής στο οδικό δίκτυο. Στρατηγικό στόχο αποτελεί η ανάπτυξη παιδείας οδικής ασφάλειας και η σχετική διαπαιδαγώγηση μαθητριών και μαθητών από τα πρώτα σχολικά χρόνια. Στο πλαίσιο αυτό και στη συνέχεια αιτήματος του Υπουργείου Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων με τίτλο: «Ανάπτυξη Εθνικού Προγράμματος Κυκλοφοριακής Αγωγής και Οδικής Ασφάλειας», καθώς και σχετικής γνωμοδότησης του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, το ΥΠΠΕΘΟ εξέδωσε για το σχολικό έτος 2017-2018 σχετική εγκύκλιο με θέμα την Εισαγωγή της θεματικής ενότητας Κυκλοφοριακή Αγωγή και Οδική Ασφάλεια στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα των Δημοτικών Σχολείων της χώρας, με την οποία ορίζεται ο τρόπος εισαγωγής του μαθήματος στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα όλων των τάξεων των Δημοτικών Σχολείων. Στο ευρύτερο πλαίσιο διατήρησης αλλά και ενίσχυσης του «Εθνικού Προγράμματος Κυκλοφοριακής Αγωγής και Οδικής Ασφάλειας» εξεδόθη αντίστοιχη εγκύκλιος για το σχολικό έτος 2018-2019. Το σχετικό εκπαιδευτικό υλικό παρέχεται μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας e-learning “e-drive Academy”, η οποία αποτελεί μια καινοτόμο διαδικτυακή πλατφόρμα εκπαίδευσης σε θέματα οδικής ασφάλειας, μέσω ενός συνεχώς εξελισσόμενου ηλεκτρονικού κόμβου ευθύνης του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών. Κομβικής σημασίας είναι και η αποκατάσταση της ασφάλειας του οδικού δικτύου της χώρας μέσω της υλοποίησης των απαιτούμενων υποδομών, η συστηματική αστυνόμευση ώστε να εξασφαλίζεται η απαρέγκλιτη εφαρμογή του Κ.Ο.Κ., η πιστοποίηση της οδηγικής ικανότητας μέσω της βέλτιστης, ορθολογικής και διαφανούς διαδικασίας, η ευαισθητοποίηση των πολιτών μέσω προβολής διαφημιστικών σποτ, διοργάνωσης ενημερωτικών ημερίδων και αξιοποίησης των ΜΜΕ και των κοινωνικών δικτύων για την προβολή σχετικών δράσεων και πρωτοβουλιών.  

10.           Πολιτικές Ενημέρωσης –Ευαισθητοποίησης

• Ευαισθητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών και ενημέρωση της κοινής γνώμης για τις δημογραφικές εξελίξεις, τις αναμενόμενες επιπτώσεις και τις προοπτικές για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων.
• Ευαισθητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών και ενημέρωση της κοινής γνώμης για την ισότητα των δύο φύλων, για τα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαιώματα, για το δικαίωμα των γυναικών στην αυτοδιάθεσή του σώματός τους και για το δικαίωμά τους στον τεκνογονία/ μητρότητα.
• Ευαισθητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών και ενημέρωση της κοινής γνώμης για την κατοχύρωση της ταυτότητας φύλου και το σύμφωνο συμβίωσης προκειμένου να ανατραπούν και να εξαλειφθούν οι στερεοτυπικές έμφυλες αντιλήψεις για την πατριαρχική και ετεροκανονική οικογένεια και να ευαισθητοποιηθεί η κοινωνία απέναντι στο δικαίωμα των ατόμων ΛΟΑΤΚΙ+ να δημιουργούν οικογένεια και να έχουν παιδιά.
• Ευαισθητοποίηση και ενημέρωση της κοινωνίας των πολιτών με στόχο την άρση των προκαταλήψεων, στερεοτύπων και ρατσιστικών ή σεξιστικών στάσεων και  συμπεριφορών απέναντι σε άτομα που έχουν διαφορετική εθνοτική/ εθνική καταγωγή, χρώμα, θρησκεία, σεξουαλικό προσανατολισμό, ταυτότητα φύλου, κ.λπ.

2.                Φορείς σχεδιασμού και υλοποίησης  

• Δημιουργία οριζόντιων επιτελικών δομών για την παρακολούθηση των σχεδιαζόμενων και εφαρμοζόμενων πολιτικών σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο
• Ενίσχυση της δημογραφικής έρευνας και της έρευνας για την ισότητα των φύλων (μέσω της εκπόνησης ποσοτικών και ποιοτικών ερευνών σε εθνικό επίπεδο).
• Χρηματοδότηση ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημιακών ιδρυμάτων για την δημιουργία παρατηρητηρίων και την παρακολούθηση των αντίστοιχων εξελίξεων σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.
• Δημιουργία διυπουργικής επιτροπής στην Γενική Γραμματεία Κυβέρνησης για τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την παρακολούθηση πολιτικών αντιμετώπισης του δημογραφικού ζητήματος ή δημιουργία Υφυπουργείου.
• Σύσταση μόνιμης (διακομματικής) επιτροπής της Βουλής που θα είναι σε άμεση επαφή με τις αντίστοιχες κοινοβουλευτικές ομάδες των νότιων και ανατολικών χωρών της Ευρώπης με στόχο την ανάπτυξη κοινών θέσεων για την αντιμετώπιση του δημογραφικού ζητήματος και την ανάπτυξη συνεργασιών και κοινών δράσεων προκειμένου οι σχετικές προτάσεις και πρωτοβουλίες να ενταχθούν στην ατζέντα των ευρωπαϊκών  θεσμών.