Εισήγηση Σίας Αναγνωστοπούλου στο νομοσχέδιο για το Ινστιτούτο Παστέρ 7.3.2018

Eισήγηση της βουλευτού Αχαΐας ΣΥΡΙΖΑ, Σίας Αναγνωστοπούλου στην Ολομέλεια της Βουλής, στη συζήτηση και ψήφιση επί της αρχής, των άρθρων και του συνόλου του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων: «Κύρωση Σύμβασης για τη λειτουργία του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ».

Εισήγηση Σίας Αναγνωστοπούλου στο νομοσχέδιο για το Ινστιτούτο Παστέρ 7.3.2018 https://youtu.be/3MxadzSwPhI

“Η Βουλή των Ελλήνων κυρώνει σήμερα τη Σύμβαση που υπέγραψε το Ελληνικό Δημόσιο με το Ινστιτούτο Παστέρ στις 31/7/2017. Είναι μια σημαδιακή ημερομηνία. Δεν πρόκειται φυσικά απλώς για τα δέκα χρόνια από την προηγούμενη, την από 28/3/2008, που είχε κυρωθεί με τον ν. 3733/2009 και είχε ισχύ για πέντε χρόνια με δυνατότητα σιωπηρής ανανέωσης για άλλα πέντε χρόνια, που λήγουν τον επόμενο μήνα. Πρόκειται  για τα εκατόν τριάντα χρόνια που συμπληρώνονται φέτος από την ίδρυση του Ινστιτούτου Παστέρ το 1888.

Με το βάρος δέκα βραβείων Νόμπελ, έναν προϋπολογισμό κοντά στα 320 εκατομμύρια ευρώ το 2016 και τριακόσιους διδακτορούχους φοιτητές μόνο στα κεντρικά, το Ινστιτούτο Παστέρ είναι συνώνυμο της μάχης για την ανάδειξη της υγείας σε δημόσιο αγαθό. Πρόκειται για ένα δίκτυο από τριάντα τρία ινστιτούτα διασκορπισμένα σε είκοσι έξι χώρες, με προσωπικό είκοσι τρεις χιλιάδες άτομα από τα οποία δυόμισι χιλιάδες μόνο στο Παρίσι.

Το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ κλείνει και αυτό με τη σειρά του κοντά στα εκατό χρόνια από τη στιγμή που ιδρύθηκε με σκοπό από τότε μέχρι και σήμερα την προώθηση της δημόσιας υγείας.

Όπως πολλά πετυχημένα εγχειρήματα, η ίδρυση του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ, είναι αποτέλεσμα της εξαγωγής συμπερασμάτων μετά από μια στρατιωτική ήττα, αυτή του ατυχούς πολέμου του 1897.

Η πρόταση των Γάλλων στρατιωτικών για την ίδρυση ενός Ινστιτούτου Παστέρ στην Ελλάδα ξεπέρασε τις προσδοκίες και τους στόχους της αρχικής της προέλευσης. Ο Βενιζέλος υποστήριξε την ίδρυση του Ινστιτούτου στο πλαίσιο τόσο της κοινωνικής πολιτικής για τη δημόσια υγεία όσο βέβαια και στο πλαίσιο της σύσφιγξης των διμερών σχέσεων με τη Γαλλία. Η χρηματοδότηση έγινε από τον ελληνικής καταγωγής Βασίλειο Ζαχάρωφ, η έγκριση πραγματοποιήθηκε με βασιλικό διάταγμα το 1919 και το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ εγκαινιάστηκε τον Μάρτιο του 1920.

Αυτή η μικρή ιστορική αναδρομή δείχνει ότι τέτοια ιδρύματα τέτοιας μεγάλης σημασίας ιδρύθηκαν επειδή ακούμπησαν σε πραγματικές ανάγκες, από κράτη που αποφάσισαν, όπως το ελληνικό τότε, να προωθήσουν η δημόσια υγεία.

Το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ, χωρίς να απολέσει τον αρχικό του στόχο, δηλαδή την πρόληψη και θεραπεία των μολυσματικών νοσημάτων, χρησιμοποίησε ως μέσα την εφαρμοσμένη έρευνα και την εκπαίδευση όχι μόνο των ειδικών της δημόσιας υγείας, αλλά και τη διάχυση της γνώσης της τεχνολογίας μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος. Και έτσι, μέσα σε αυτόν τον έναν αιώνα ζωής διάνυσε μια μεγάλη απόσταση. Ας κρατήσουμε αυτούς τους τρεις στόχους του Ινστιτούτου Παστέρ: Εφαρμοσμένη έρευνα, εκπαίδευση, διάχυση της τεχνογνωσίας.

Από τα συμφραζόμενα που δημιουργήθηκαν με την ήττα του ελληνικού Στρατού τότε, το μακρινό 1897, μέχρι σήμερα, τις ανάγκες δηλαδή του ελληνικού Στρατού, οι δραστηριότητες του Ινστιτούτου Παστέρ εκτείνονται στους τομείς της δημόσιας υγείας, της βιοϊατρικής και είναι άμεσος αποδέκτης των οδηγιών για κάλυψη των κρατικών αναγκών στην ανάπτυξη, προμήθεια, παραγωγή, αποθήκευση και διάθεση εμβολίων. Ναι, εμβολίων, γιατί είναι επίκαιρη η συζήτηση για φαρμακοβιομηχανίες όπως η Novartis.

Έτσι, με αυτούς τους τρεις στόχους που είχε ευθύς εξαρχής, έγινε από τα πιο διακριτά ερευνητικά κέντρα στη χώρα μας. Λειτουργεί ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, ανήκει στους φορείς του άρθρου 12 του ν. 4386/2016, που εποπτεύονται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας και είναι μέλος βέβαια του Διεθνούς Δικτύου του Ινστιτούτου Παστέρ.

Ενώ με το προηγούμενο καθεστώς, που είχε κυρωθεί με τον ν. 3733/2008, τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου διορίζονταν με κοινή υπουργική απόφαση του Υπουργείου Υγείας και Ανάπτυξης, με την παρούσα Σύμβαση -άρθρο 4 παράγραφος 2- ορίζονται με κοινή υπουργική απόφαση πια του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων και του Υπουργείου Υγείας. Έχουμε αυτό τον εξορθολογισμό, που έτσι κι αλλιώς έπρεπε να υπάρξει στον τομέα της υγείας, που ήδη από το 2014 στο άρθρο 13 προβλεπόταν για την έρευνα, τεχνολογική ανάπτυξη και καινοτομία. Και σήμερα, βέβαια, με τον ν. 4386 τα ερευνητικά κέντρα εποπτεύονται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας.

Το ίδιο ισχύει για τον οργανισμό και τον εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας του Ινστιτούτου, οι οποίοι σύμφωνα με το άρθρο 17 παράγραφοι 3 και 4 της Σύμβασης της 31^ης Ιουλίου 2017, εκδίδονται με προεδρικό διάταγμα κατόπιν πρότασης των Υπουργών Παιδείας, Υγείας, Διοικητικής Ανασυγκρότησης και Οικονομικών, έτσι όπως ορίζει το άρθρο 14 του ν. 4429/2016 για το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας, ΕΛΙΔΕΚ.

Πέραν του θεσμικού πλαισίου που διέπει τα υπόλοιπα ερευνητικά κέντρα, στο Ελληνικό Ίδρυμα Ινστιτούτο Παστέρ εφαρμόζονται συμπληρωματικά οι διατάξεις του ειδικού θεσμικού πλαισίου που το διέπουν. Αυτές οι διατάξεις προέρχονται κατά μεγάλο μέρος από την προς κύρωση Σύμβαση. Με αυτούς τους συμπληρωματικούς κανόνες γίνεται προσπάθεια από τη μία πλευρά να φανεί η πρόσδεση και να εμπεδωθεί η δημιουργία ενός ενιαίου χώρου εκπαίδευσης, έρευνας και καινοτομίας στο σκέλος που αφορά τα ερευνητικά κέντρα και για το οποίο, γι’ αυτή την πρόσδεση και την εμπέδωση, αυτή η Κυβέρνηση έχει δώσει τεράστια βαρύτητα. Από την άλλη πλευρά, να δοθεί βάρος στην ιδιαίτερη θέση του Ινστιτούτου Παστέρ, το οποίο είναι προσανατολισμένο σε έρευνα εφαρμογής με συγκεκριμένο πρακτικό προσανατολισμό στην καταπολέμηση των μολυσματικών ασθενειών, συμβάλλοντας στην προαγωγή της δημόσιας υγείας.

Το Ινστιτούτο Παστέρ, αναπτύσσει δραστηριότητες στον τομέα της εκπαίδευσης, στους αντίστοιχους με την έρευνα εφαρμογής τομείς, εξασφαλίζοντας παράλληλα την προμήθεια, παραγωγή και διάθεση εμβολίων, βιολογικών και θεραπευτικών προϊόντων, για την κάλυψη των εθνικών αναγκών. Η δραστηριοποίησή του στον τομέα της βιοϊατρικής το φέρνει κοντά σε έναν νέο τρόπο παραγωγής γνώσης, που ονομάζεται mode 2, σε αντίθεση με το mode 1, τη γνώση δηλαδή που παραγόταν και εξακολουθεί να παράγεται στο πλαίσιο του επιστημονικού κατακερματισμού στα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά κέντρα. Ίσως θα έπρεπε να δώσουμε λίγη παραπάνω σημασία τι σημαίνει «τρόπος 2» και «τρόπος 1». Γιατί είναι το νέο φαινόμενο που αντιμετωπίζουμε, που αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες τα τελευταία χρόνια και με τα οποία στη δικιά μας χώρα η πολιτική ηγεσία δεν έχει ασχοληθεί, πλέοντας μέσα σε ένα πέλαγος αντιφάσεων που οδηγούν σε προβλήματα, όπως αυτά που βλέπουμε με σκάνδαλα στην υγεία.

Στον νέο τρόπο, αυτόν που ονομάζουμε «τρόπος 2», σε τομείς όπως η βιοϊατρική, κυριαρχεί η διεπιστημονικότητα και η συνεργασία στο ίδιο επίπεδο πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων, ιδιωτικών εταιρειών και κρατικών φορέων για την επίλυση των ειδικών προβλημάτων που ανακύπτουν. Πρόκειται για μια μεγάλη ρήξη με την ερευνητική παράδοση.

Επειδή για τον πρώτο τρόπο παραγωγής ισχύει η συνταγματική κατοχύρωση της ελευθερίας της έρευνας, ενώ ο δεύτερος μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ειδικής οικονομικής προστασίας, να κατοχυρωθούν δικαιώματα ευρεσιτεχνίας ή άλλου είδους βιομηχανικής ιδιοκτησίας, οι φορείς παραγωγής της γνώσης στον «τρόπο 2» σπεύδουν να κατοχυρώσουν πατέντες πριν θέσουν τα πορίσματα των ερευνών τους στη διάθεση της ερευνητικής κοινότητας.

Βεβαίως, με το άρθρο 3 το Ινστιτούτο Παστέρ καθίσταται μέλος του Διεθνούς Δικτύου Ινστιτούτων Παστέρ και υποχρεούται σε συμμόρφωση στη σύμβαση συνεργασίας, με την οποία ορίζεται ένας κώδικας ηθικής σε έναν τομέα άκρατου ανταγωνισμού, για τον οποίο έγινε λόγος παραπάνω.

Με λίγα λόγια, ενώ το Δίκτυο Ινστιτούτων Παστέρ έχει αναπτύξει για αυτόν τον καινούργιο τρόπο παραγωγής γνώσης έναν κώδικα ηθικής πάρα πολύ αυστηρό, που περιγράφεται μέσα στις αρχές του κεντρικού Ινστιτούτου Παστέρ στο Παρίσι, από την άλλη μεριά έχουμε αυτόν τον άκρατο ανταγωνισμό των πολυεθνικών, οι οποίες και αυτές παράγουν αυτήν τη γνώση και η οποία είδαμε πού οδηγεί.

Όπως θα δείτε από τη Σύμβαση αλλά και από τις αρχές του ίδιου του Ινστιτούτου Παστέρ, αυτό έχει έναν ηθικό κώδικα πάρα πολύ αυστηρό. Η λέξη «κλειδί» είναι «αλληλεγγύη» ανάμεσα στα Ινστιτούτα Παστέρ, στο Δίκτυο όλων των Παστέρ. Οι δεσμεύσεις που αναλαμβάνουν τα Ινστιτούτα Παστέρ ανά τον κόσμο είναι ο πόλεμος κατά της διαφθοράς και ο σεβασμός στην απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του Συμβουλίου των Ηνωμένων Εθνών του 2003. Μάλιστα, αν δει κανείς το γαλλικό κείμενο, ορίζει όχι μόνο τι δεν πρέπει να κάνει ένα Ινστιτούτο Παστέρ, δηλαδή να δωροδοκήσει, να έχει οποιαδήποτε επαφή χρηματισμού κ.λπ. με κρατικούς αξιωματούχους, αλλά αυτό που είναι εκπληκτικό είναι ότι ορίζει τι σημαίνει κρατικός αξιωματούχος. Αρχίζει ιεραρχικά από τους Υπουργούς μέχρι κρατικούς υπαλλήλους, όλη την ιεραρχική δομή. Νομίζω ότι αυτό είναι τροφή προς σκέψη, πώς λειτουργεί ένα τέτοιο Ινστιτούτο, αυτό το Δίκτυο Ινστιτούτων, σε αντιπαράθεση με τις πολυεθνικές.

Ίσως, κατά τη γνώμη μου, παρά το γεγονός ότι υπάρχει σε κεντρικό επίπεδο, να ρυθμίζονταν λίγο περισσότερο τα θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας και στην προς κύρωση Σύμβαση που έχουμε εδώ.

Στα δέκα χρόνια που μεσολάβησαν μεταξύ της Σύμβασης του 2007 και αυτής του 2017 η ελληνική πολιτική για την έρευνα απέκτησε προφίλ. Διασυνδέθηκε οργανικά με τον ευρωπαϊκό χώρο ανώτατης εκπαίδευσης και τα ευρωπαϊκά προγράμματα για την έρευνα. Αυτή η όξυνση της ευαισθησίας για τα ζητήματα της πολιτικής στον τομέα της έρευνας είχε ως αποτέλεσμα να φανούν οι δυσλειτουργίες στο Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ, τις οποίες πρώτοι είχαν επισημάνει οι ίδιοι οι ερευνητές του.

Στην προς κύρωση Σύμβαση, λοιπόν, τροποποιούνται οι διαδικασίες εκλογής των μελών και ανάδειξης του Γενική Διευθυντή, ώστε να ανταποκρίνονται στα διεθνή δεδομένα που διέπουν τη λειτουργία και την οργάνωση των ερευνητικών κέντρων.

Στο άρθρο 4 παράγραφος 1 ορίζονται οι αρμοδιότητες του Διοικητικού Συμβουλίου, στην παράγραφο 2 η σύνθεσή του, στην παράγραφο 3 η διαδικασία εκλογής των τριών εκ των μελών του -των εξωτερικών-, στην παράγραφο 4 η διάρκεια της θητείας του, στην παράγραφο 5 ζητήματα αποζημίωσης των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου και στην παράγραφο 6 ο τρόπος λειτουργίας του Διοικητικού Συμβουλίου.

Στο άρθρο 5 ορίζονται τα καθήκοντα, ο τρόπος ορισμού, η διαδικασία επιλογής μέσω επταμελούς επιτροπής αξιολόγησης από επιστήμονες διεθνούς κύρους και η διάρκεια της θητείας του Γενικού Διευθυντή του Ινστιτούτου που θα είναι τετραετής, ανανεώσιμη μία ακόμα φορά, χωρίς να μπορεί να εκλεγεί για τρίτη θητεία.

Στο άρθρο 6 περιγράφονται οι αρμοδιότητες, ο τρόπος διορισμού και τα προσόντα του Διοικητικού Διευθυντή.

Στο άρθρο 7 ορίζονται ο τρόπος λειτουργίας, η σύνθεση και οι αρμοδιότητες του Διεθνούς Επιστημονικού Συμβουλίου του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ.

Στο άρθρο 8 περιγράφεται η μορφή συνεργασίας του Ελληνικού με το Γαλλικό Ινστιτούτο.

Στο άρθρο 9 προσδιορίζεται ο οικονομικός διαχειριστικός έλεγχος του Ινστιτούτου από εταιρεία ορκωτών λογιστών.

Στο άρθρο 10 περιγράφεται η νομική κατοχύρωση των ονομάτων «Παστέρ» και «Ινστιτούτο Παστέρ».

Το άρθρο 11 είναι το κατεξοχήν άρθρο που εντάσσει το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ στο πλαίσιο των ερευνητικών κέντρων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Δίνεται έμφαση στη συνεχή βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού μέσω προγραμμάτων ανταλλαγής και μετεκπαίδευσης.

Με το άρθρο 12 η ελληνική Κυβέρνηση δεσμεύεται να καταβάλλει κάθε χρόνο στο Ινστιτούτο τακτική επιχορήγηση για τη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας του. Άρα, η ελληνική Κυβέρνηση εγγυάται την εύρυθμη λειτουργία του. Θα ήταν καλό κάποια στιγμή να οριστεί το ύψος και ο κωδικός αυτής της επιχορήγησης.

Στο άρθρο 14 προσδιορίζεται η διάρκεια της Σύμβασης, δηλαδή πέντε χρόνια με σιωπηρή ανανέωση για άλλα πέντε.

Στο άρθρο 15 προσδιορίζεται ο τρόπος καταγγελίας της Σύμβασης και στο άρθρο 16 ο τρόπος διευθέτησης των διαφορών που ενδέχεται να ανακύψουν.

Με την προς κύρωση Σύμβαση του Ελληνικού Δημοσίου με το Ινστιτούτο Παστέρ, το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ καλείται να διαχειριστεί ακόμα μια φορά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το τεράστιο συμβολικό κεφάλαιο που έχει.”