Το πρώτο Υποβρύχιο Μουσείο στην Ελλάδα

"Βγάζει η θάλασσα κρυφή φωνή, φωνή που μπαίνει μες την καρδιά την συγκινεί και την ευφραίνει" γράφει ο μεγάλος Αλεξανδρινός ποιητής Κ. Καβάφης. 

Απόκριση σε αυτή την "κρυφή φωνή" είναι το μεγάλο -και μοναδικό για την Ελλάδα- εγχείρημα που υλοποιείται στις Βόρειες Σποράδες και τον Δυτικό Παγασητικό. Εκεί, όπου προετοιμάζεται και το 2015 θα ανοίξει στο κοινό, ένα υποβρύχιο μουσείο-πάρκο, 2500 τετραγωνικών χιλιομέτρων, που από το 1996 (με υπουργική απόφαση) χαρακτηρίστηκε ως "ενάλιος αρχαιολογικός χώρος". 

Εκεί, όπου δέκα ναυάγια πλοίων "κλείνουν" μέσα τους την ιστορία αιώνων και περιμένουν στη σιωπή του βυθού εκείνους, τους τολμηρούς, που θέλουν να μοιραστούν τα "μυστικά" τους. Εκεί, όπου ήδη έχουν καθοριστεί πολυάριθμοι χώροι οργανωμένης κατάδυσης σε έναν υδάτινο κόσμο που φιλοξενεί την δική του απόκοσμη ομορφιά. 

Όλα αυτά στο πλαίσιο του μεγαλεπήβολου αυτού έργου, που αποτελεί "έργο σημαία" για την Περιφέρεια Θεσσαλίας, το οποίο έχει ενταχθεί στο ΕΣΠΑ με το πόσο του 1.600.000 ευρώ. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι για πρώτη φορά στην Ελλάδα δρομολογείται η δημιουργία επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων, οι οποίοι θα λειτουργήσουν μέσα σε ένα δυνάμει επεκτάσιμο δίκτυο, σε συνδυασμό με την ύπαρξη του Ερευνητικού Κέντρου Ναυτικής Αρχαιολογίας και των κατάλληλα εξοπλισμένων και εξειδικευμένων Καταδυτικών Κέντρων, από τα οποία θα επιχειρούν σκάφη και θα μεταφέρουν επισκέπτες-αυτοδύτες στο χώρο των ναυαγίων. 

Το εγχείρημα είναι προφανώς "εθνικής σημασίας" καθώς υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της Θεσσαλίας αλλά και της Ελλάδας εν τέλει καθώς είναι ευρωπαϊκού και διεθνούς ενδιαφέροντος και οι εμπλεκόμενοι φορείς συνεργάζονται για την ορθή και έγκαιρη υλοποίηση και λειτουργία του. 

Έργο φιλόδοξο και καινοτόμο 

Όπως επεσήμανε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας Κώστας Αγοραστός, πρόκειται για ένα έργο φιλόδοξο και καινοτόμο, η υλοποίηση του οποίου θα αποτελέσει και σπουδαίο αναπτυξιακό εργαλείο για την περιοχή των Σποράδων και τα Δυτικού Παγασητικού, αλλά και γενικότερα για τη Θεσσαλία. 

Όπως παρατήρησε, θα συμβάλει στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, στην αύξηση της τουριστικής κίνησης, στην ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης αλλά και στην προστασία του περιβάλλοντος, την ανάδειξη και προστασία της υποθαλάσσιας ζωής και της πολιτιστικής κληρονομιάς. 

Η Περιφέρεια Θεσσαλίας, σε συνεργασία με τα υπουργεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος, φιλοδοξεί και αισιοδοξεί να παραδώσει στην τοπική κοινωνία και στη χώρα ένα διαχρονικό έργο, υπογράμμισε χαρακτηριστικά ο κ. Αγοραστός. 

Επίσης, ο περιφερειάρχης παρατήρησε ότι, για να τεθεί σε λειτουργία το όλο εγχείρημα χρειάζεται και το αντίστοιχο νομικό πλαίσιο, το οποίο δεν υφίσταται, καθώς δεν υπάρχει ανάλογο προηγούμενο στην Ελλάδα και προς την κατεύθυνση αυτή, όπως είπε, έχουν ήδη προχωρήσει σημαντικά οι διαδικασίες. Προβλέπεται δε και η σύσταση φορέα λειτουργίας του. 

Η διαδικασία 

Προκειμένου να υλοποιηθεί το συγκεκριμένο εγχείρημα βρίσκεται υπό εκπόνηση επιχειρησιακό σχέδιο. 

Μέχρι σήμερα, από την Επιτροπή παρακολούθησης και παραλαβής του έργου, αποτελούμενη από εκπροσώπους της Περιφέρειας Θεσσαλίας, της Γ.Γ. Πολιτισμού του ΥΠΑΙΘΠΑ και του ΥΠΕΚΑ, έχουν παραληφθεί τα δύο πρώτα στάδια του εκπονούμενου Επιχειρησιακού Σχεδίου που αφορούν: 

α) την εξέταση του νομικού πλαισίου για την υλοποίηση του έργου και β) τη χωροθέτηση της θαλάσσιας περιοχής των καταδυτικών πάρκων και των υποβρύχιων μουσείων και Χωροθέτηση Κέντρων επισκεπτών Καταδυτικού τουρισμού) και βρίσκεται στη φάση της εξέτασης για άμεση έγκριση του 3ου σταδίου που αφορά τον Καθορισμό βασικών χαρακτηριστικών έργου. 

Μετά την παραλαβή του 3ου Σταδίου θα υποβληθούν τα επόμενα στάδια και θα ακολουθήσει η διαδικασία παραλαβής από την προαναφερόμενη Επιτροπή. 

Υποβρύχια Μουσεία 

Σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα παραδοτέα και τη χωροθέτηση που έχει γίνει στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Σχεδίου, οι θέσεις που προτείνονται για τους επισκέψιμους ενάλιους Αρχαιολογικούς Χώρους (υποβρύχια Μουσεία), για τους χώρους οργανωμένης κατάδυσης καθώς και για τα κέντρα επισκεπτών καταδυτικού τουρισμού, βρίσκονται ανά γεωγραφική περιοχή αναφοράς: 

- στην περιοχή της Αλοννήσου και των υπόλοιπων μικρών νήσων των Βορείων Σποράδων,

- στην περιοχή της Σκοπέλου και

- στην περιοχή του Νοτίου Παγασητικού Κόλπου του Δήμου Αλμυρού και Νοτίου Πηλίου. 

ΑΛΟΝΝΗΣΟΣ 

Συγκεκριμένα, στην Αλόννησο και στα υπόλοιπα μικρά νησιά των Βορείων Σποράδων έχουν εντοπιστεί ως επισκέψιμοι υποβρύχιοι αρχαιολογικοί χώροι: 

- Κλασικό ναυάγιο της Νήσου Περιστέρας

Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα κλασικά ναυάγια που έχουν ερευνηθεί ποτέ, λόγω κυρίως του μεγέθους του, που άλλαξε με την ανακάλυψή του, την αντίληψη για το μέγεθος των πλοίων που μπορούσαν να ναυπηγηθούν εκείνη την εποχή. 

- Βυζαντινά ναυάγια Περιστέρας

Πρόκειται για μία συγκέντρωση τριών ουσιαστικά ναυαγίων στην δυτική πλευρά της νήσου Περιστέρας στο βόρειο άκρο του όρμου Βασιλικού που φέρουν παρόμοιο φορτίο (αμφορείς 12-13ου αιώνα) και έχουν βυθιστεί σε μια εξαιρετικά υπήνεμη θέση της περιοχής. Τα δύο βυζαντινά ναυάγια βρίσκονται σε βάθος 50-58μ με χιλιάδες αμφορείς το καθένα και απέχουν μεταξύ τους περίπου 5μ. και σε απόσταση περίπου 120μ και σε παρόμοιο με αυτά βάθος (57μ), βρίσκεται το τρίτο βυζαντινό ναυάγιο, το οποίο έχει διαρραγεί και αποτελείται από δύο ξεχωριστούς σχεδόν όγκους αμφορέων. 

- Ναυάγιο Ακρωτηρίου "Τσέλιος"

Πρόκειται για κλασικό ναυάγιο, το οποίο βρίσκεται στη νοτιοανατολική άκρα της Νήσου Περιστέρας, σε βάθος 32-36μ., με χιακούς αμφορείς, οι οποίοι χρονολογούνται στον 4ο αιώνα πΧ. Η θέση του ναυαγίου σε επικλινή βυθό το διαφοροποιεί από τα ναυάγια που έχουν περιγραφεί παραπάνω, ενώ το ασταθές βραχώδες περιβάλλον στο οποίο έχει βρεθεί το φορτίο ύστερα από 2500 χρόνια αποτελεί ένα ακόμα στοιχείο ενδιαφέροντος για την ιστορία του ναυαγίου. 

- Ναυάγιο βόρεια του όρμου του "Αγ. Δημητρίου" Αλοννήσου

Στους επισκέψιμους ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους προτείνεται να συμπεριληφθεί το ΝΑΥΑΓΙΟ ΒΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΟΡΜΟΥ ΤΟΥ "ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ" ΑΛΟΝΝΗΣΟΥ, μετά την παροχή των σχετικών στοιχείων από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων της Γενικής Γραμματείας Πολιτισμού του ΥΠΑΙΘΠΑ. Αφορά ναυάγιο καϊκιού που μετέφερε μεταλλοφόρο πέτρωμα. Το σκάφος ναυάγησε το 1905 και βρίσκεται σε βάθος 5-8 μέτρων, ενώ σώζονται τμήματα από το σκαρί του πλοίου. 

Χώροι οργανωμένης κατάδυσης 

Επίσης έχουν εντοπιστεί και προτείνονται χώροι οργανωμένης κατάδυσης (ΧΟΚ). Εκατέρωθεν της Στενής Βάλας Αλοννήσου βρίσκονται δύο από τις απελευθερωμένες για καταδύσεις περιοχές, ενώ η τρίτη βρίσκεται απέναντι από αυτήν στις δυτικές ακτές της Νήσου Περιστέρα. Ο πρώτος χώρος είναι ο Όρμος Γλύφα, βόρεια και όμορα με τη Στενή Βάλα, ο οποίος παρουσιάζει έναν ομαλό βυθό με άμμο, τραγάνα και λίγη ποσειδώνια. Οι άλλοι δύο παρουσιάζουν αυτόνομο καταδυτικό ενδιαφέρον και με την απαγόρευση της αλιείας σε αυτούς αναμένεται ότι εντός 3 ετών θα αυξηθούν τα ιχυθοαποθέματα σε εντυπωσιακό βαθμό. 

Στη νότια πλευρά της Ν. Περιστέρας προτείνεται να δημιουργηθεί ένας ακόμα Χ.Ο.Κ., ενώ προτείνεται να εξετασθεί και η δυνατότητα μελλοντικής αξιοποίησής του, αφού πρώτα προηγηθεί υποβρύχια έρευνα, από τα αποτελέσματα της οποίας θα εξαρτηθεί η αναοριοθέτησή του και η μελλοντική του αξιοποίηση. 

Με βάση τα συμπεράσματα της μελέτης βιωσιμότητας θα μελετηθεί η ένταξη του Μαύρου Κάβου στους προτεινόμενους Χ.Ο.Κ., καθώς παρουσιάζει καταδυτικό ενδιαφέρον, λόγω της σημαντικής συγκέντρωσης ιχθυαποθεμάτων (ροφοί, μονόπετρα κ.λπ.). 

Κέντρα επισκεπτών 

Προβλέπεται, επίσης, η δημιουργία κέντρου επισκεπτών στα σημεία απόπλου και κατάπλου, όπου θα έχουν τη δυνατότητα να ενημερωθούν για την μοναδική εμπειρία στην οποία θα συμμετάσχουν. 

Ως τέτοιο προτείνεται η θέση του λιμένα της "Στενής Βάλας". Εξετάζεται δε η ανέγερση κτηρίου στη χερσόνησο, εφόσον οι προϋποθέσεις το επιτρέπουν. 

Επίσης, προκειμένου να υπάρξει ολοκληρωμένη προσέγγιση, ανάδειξη και προβολή του όλου εγχειρήματος, προτείνεται το κτήριο της "Αστυνομίας" στη Χώρα Αλοννήσου, που έχει παραχωρηθεί από την Κτηματική Υπηρεσία Μαγνησίας στην Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, να λειτουργήσει ως χώρος έκθεσης και διάθεσης εποπτικού υλικού των επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων. 

ΣΚΟΠΕΛΟΣ 

Σε ό,τι αφορά τη Σκόπελο, δεδομένου ότι η θαλάσσια περιοχή της είναι ανεξερεύνητη αρχαιολογικά, προτείνεται η χρηματοδότηση των απαιτουμένων ερευνών της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων στις ενάλιες αρχαιολογικές θέσεις και στους Χώρους Οργανωμένης Κατάδυσης που κρίνονται κατάλληλες για τουριστική αξιοποίηση. 

Αναφορικά με τα κέντρα επισκεπτών, προτείνεται η ενοικίαση χώρου στο Νέο Κλήμα. 

ΠΑΓΑΣΗΤΙΚΟΣ-ΑΛΜΥΡΟΣ 

Στην περιοχή του Νότιου Παγασητικού κόλπου, του Δήμου Αλμυρού και του Νοτίου Πηλίου είναι επισκέψιμα και προτείνονται τα ακόλουθα: 

- Βυζαντινό ναυάγιο Άκρας Περικλή

Πρόκειται για το βυζαντινό ναυάγιο του 13ου αιώνα στην Άκρα Περικλής στον όρμο Παγασητικού. 

- Βυζαντινό ναυάγιο Κικύνθου

Πρόκειται για το βυζαντινό ναυάγιο του 12ου αι. με υπολείμματα πίθων, το οποίο βρίσκεται σε βάθος 4-9μ. στη βορειοδυτική άκρη της νήσου Κικύνθου. Αποτελείται από μεγάλη συγκέντρωση θραυσμένων κεραμικών, η οποία έχει έκταση 8x12μ. περίπου. Η συντριπτική πλειονότητα κεραμικών, που αποτελούν το σωρό, είναι θραύσματα από λαιμούς - στόμια, κοιλιές και βάσεις μεγάλων πίθων. 

- Προϊστορικός οικισμός "Μετόχι"

Πρόκειται για βυθισμένο προϊστορικό οικισμό της Μέσης εποχής του Χαλκού στη θέση Μετόχι στον όρμο Νηές ο οποίος βρίσκεται σε βάθος 0-3μ. 

- Δύο θέσεις βυζαντινών ναυαγίων στην Άκρα Τηλέγραφος

Πρόκειται για δύο βυζαντινά ναυάγια του 12ου και 4ου αιώνα μ.Χ. 

- Ναυάγιο Άκρας Κλιμός (Πριόνια)

Πρόκειται για ένα σύγχρονο ναυάγιο του 19ου -20ου αι. στην Άκρα Κλιμός (Πριόνια), το οποίο μετέφερε πήλινα σκεύη. Βρίσκεται σε βάθος 15-23 μ. 

Χώροι κατάδυσης 

Εξάλλου προτείνονται και οι εξής χώροι κατάδυσης στην περιοχή: 

* Στην Άκρα Αγ. Βάτος, που παρουσιάζει έντονο καταδυτικό ενδιαφέρον, καθώς ο βυθός είναι εξαιρετικός, με γοργονίες να αναπτύσσονται από τα 20 μέτρα και κοράλλια στα 50 μέτρα. 

* Στο Σύμπλεγμα Βραχονησίδων και Υφάλων της Πυθού. Είναι μία περιοχή με καταδυτικό ενδιαφέρον, στην οποία αναμένεται να αυξηθούν εντυπωσιακά τα ιχθυοαποθέματα σε περίπτωση απαγόρευσης της αλιείας, αλλά απαιτείται επίσης εκτενέστερη διαβούλευση με τους αλιείς της περιοχής. Έχει το σημαντικό πλεονέκτημα ότι βρίσκεται σχεδόν στο κέντρο του Παγασητικού κόλπου και μπορεί να υπάρχει πρόσβαση από κάθε πλευρά του. 

* Στον Όρμο Μπαλτά πλησίον και νοτίως της Αμαλιάπολης, ενώ θα πρέπει να τεκμηριωθεί το είδος του βυθού. 

* Στη ΒΑ Άκρα της Βραχονησίδος Πυθού, όπου βρίσκονται διαλυμένα υπολείμματα από ναυάγιο βενζινακάτου με σημαία Γερμανίας στα 24 μ. βάθος και συμπεριλαμβάνεται στον άνω ΧΟΚ 10. 

* Στον χώρο των Αργυρονήσων, που παρουσιάζει ιδιαίτερο καταδυτικό ενδιαφέρον στον Νότιο Ύφαλο του, όπου αναπτύσσονται γοργονίες από τα είκοσι μέτρα και κοράλλια από τα 50 μέτρα. 

* Στον όρμο του Πτελεού, όπου αναπτύσσεται ύφαλος με καταδυτικό ενδιαφέρον. 

Ως σημείου απόπλου-κατάπλου και δημιουργίας κέντρου υποδοχής και ενημέρωσης επισκεπτών προτείνονται δύο σημεία - το πρώτο που βρίσκεται στην Αμαλιάπολη στις Δυτικές Ακτές του Παγασητικού κόλπου του Δήμου Αλμυρού και το δεύτερο στη Αγία Κυριακή, στο λιμάνι του Τρικερίου. 

Πηγή: ΑΜΠΕ, nooz.gr, political-ethics-for-the-national-int.blogspot.gr