Ο Τυρναβίτης Νεόφυτος Χρηστόπουλος δάσκαλος, ιερομόναχος και κωδικογράφος

Της φιλολόγου Μαρίας Π. Βουβούση

Η Σχολή του Τυρνάβου ιδρύθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα. Τον 17ο αι. δίδαξαν σ’ αυτήν ο Καρπενησιώτης Αναστάσιος Παντοδύναμος, και ο Κύπριος Μάρκος Πορφυρόπουλος. Μεταξύ των μαθητών του τελευταίου συμπεριλαμβάνεται και ο Τυρναβίτης Νεόφυτος Χριστόπουλος. Τον 18ο αι. από τον Τύρναβο πέρασαν εξέχουσες εκπαιδευτικές προσωπικότητες, με αξιόλογο έργο, όπως οι Γιαννιώτες Αναστάσιος Παπαβασιλόπουλος και Λάμπρος Πάσχου, ο Ιάκωβος Κύπριος, ο Δημήτριος Τσιπλάκογλου κ.ά. Ανάμεσά τους και δύο Τυρναβίτες: ο Αλέξανδρος Τυρναβιτης και ο Νεόφυτος Χρηστόπουλος, φωτεινό παράδειγμα σπουδαίου δασκάλου και κληρικού. Μολονότι υπήρξε αξιόλογος δάσκαλος και ιεροκήρυκας, δεν έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό. Ό,τι γνωρίζουμε γι’ αυτόν το οφείλουμε στις σημειώσεις και στα κτητορικά σημειώματα στα βιβλία του και στους κώδικες που έγραψε. Σ’ αυτά αναφέρει ως πατρίδα του τον Τύρναβο, διαψεύδοντας τον Κοζανίτη ιστορικό Χαρίσιο Μεγδάνη που τον αναφέρει ως καταγόμενο από τα Σέρβια. Επίσης πληροφορούμαστε άλλα στοιχεία για τη ζωή, τις σπουδές, το διδακτικό και το συγγραφικό του έργο.

Ο Νεόφυτος, στη Σχολή του Τυρνάβου,  μαθήτευσε κοντά σε επιφανείς δασκάλους και έγινε ικανός να διδάξει για πολλά χρόνια στις Σχολές της Κοζάνης, της Λάρισας,  του Τυρνάβου και της Τρίκκης, κηρύττοντας ταυτοχρόνως στις εκκλησίας. Τον Οκτώβριο του 1705, ο Νεόφυτος ήταν στην Λάρισα και τον Νοέμβριο στον Τύρναβο. Μετά πήγε στο Άγιον Όρος, στη Μονή των Ιβήρων, όπου μόνασε και διετέλεσε για ένα διάστημα ηγούμενος. Έκτοτε αναφέρεται ως Ιβηρίτης.

Ο Νεόφυτος, στις 3 Ιανουαρίου 1710 εγκαταστάθηκε στην Κοζάνη, ως δάσκαλος, σχολάρχης και ιεροκήρυκας. Το 1711 ή στις αρχές του 1712, ο μητροπολίτης της Λάρισας Παρθένιος ίδρυσε στα Τρίκαλα τη γνωστή Σχολή της Τρίκκης και κάλεσε εκεί για δάσκαλο τον Νεόφυτο. Ο Νεόφυτος ευχαρίστησε και επαίνεσε τον μητροπολίτη για την πολύτιμη πρόταση που του έκανε και στις 25 Μαρτίου 1712 παρουσιάστηκε  στη Σχολή της Τρίκκης. Όπως στην Κοζάνη έτσι και στα Τρίκαλα συνδύασε τα διδακτικά του καθήκοντα με το λειτούργημα του ιεροκήρυκα.

Τον Δεκέμβριο του 1719, ο Νεόφυτος επέστρεψε στη Μονή των Ιβήρων και κάποια στιγμή το 1720, πήγε στην Κωνσταντινούπολη. Από εκεί κατευθύνθηκε στο Βουκουρέστι, στην αυλή του ηγεμόνα της Βλαχίας Νικολάου Μαυροκορδάτου, για να αναλάβει την εκπαίδευση των δύο παιδιών του, τον Μάρτιο του 1721.

Ο Νεόφυτος έγινε περισσότερο γνωστός ως κωδικογράφος. Από τους κώδικες που έγραψε 21 σώζονται στη Μονή των Ιβήρων, τους οποίους έγραψε μεταξύ των ετών 1692 και 1727. Επίσης σώζονται και άλλα 16 χειρόγραφα τα οπουία ανήκαν στη συλλογή του. Τα περισσότερα έχουν φιλοσοφικό περιεχόμενο, κυρίως τα έργα του Θεοφίλου Κορυδαλέα, και μερικά περιλαμβάνουν δικές του ομιλίες. Την περίοδο 1697-1707 έγραψε 8 κώδικες της μονής του. Στον κώδικα 245 (Υπόμνημα συνοπτικόν του σοφωτάτου Κορυδαλέως και Ζητήματα εις την Περί Ουρανού πραγματείαν [του Αριστοτέλη]), έγραψε τα εξής στο τέλος του: «Είληφε και το α^ον των περί ουρανού τό οικείον και κατάλληλον τέρμα, κατά το αχϞθ΄ [1699] έτος τής του σωτήρος ημών Ιησού Χριστού κατά σάρκα επιδημίας, Σεπτεμβρίου γ΄ ημέρᾳ Κυριακή, συγγραφέν παρ’ εμού Νεοφύτου ιερομονάχου Ιβηρίτου εν Τυρνάβῳ της Θεσσαλίας».

Το 1700 έγραψε τον κώδικα 244 (Σύνοψις της Λογικής του Αριστοτέλους, στο τέλος του οποίου σημείωσε ότι η βίβλος αυτή «λογική του σοφωτάτου κυρού Θεοφίλου του Κορυδαλέως, κατά το αψ΄ [1700]έτος το από Χριστού γεννήσεως, Φεβρουαρίου κη΄ ημέρα δ΄ εις Τύρναβον της Λαρίσης. Γέγραπται δε διά χειρός εμού Νεοφύτου ιερομονάχου του Ιβηρίτου και αμαθούς».

Το 1704 έγραψε τον κώδικα 243 (Θεοφίλου του Κορυδαλέως, Περί Ψυχής), σύμφωνα με το κωδικογραφικό σημείωμα: «Εἴληφε τό οἰκεῖον τουτί βιβλίον τέρμα κατά τό αψδ΄ [1704] ἔτος (…), εν τη κωμοπόλει Τυρνάβου της Λαρίσης διά χειρός Νεοφύτου ιερομονάχου Ἰβηρίτου». Στον κώδικα 619 υπάρχουν αυτόγραφες διδαχές του, οι οποίες εκφωνήθηκαν στη Λάρισα, τον Μάρτιο  του 1715 και τον Νοέμβριο του 1718. Μετά τον θάνατό του άφησε την βιβλιοθήκη του με τα χειρόγραφα και τα έντυπα βιβλία στη Μονή των Ιβήρων, όπου και σώζονται μέχρι και σήμερα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Τρύφων Ευαγγελίδης, Η Παιδεία επί Τουρκοκρατίας, εν Αθήναις 1936, τ. Α.

2) Σπυρίδων Λάμπρος, Κατάλογος των εν ταις βιβλιοθήκαις του Αγίου Όρους Ελληνικών Κωδίκων, εν Κανταβριγία της Αγγλίας 1895, τ. Α.

3) Πατρινέλης, << Οι Δάσκαλοι της σχολής Κοζάνης >>, Ο Ερανιστής, 20 (1995)  5-19.

Μαρία Βουβούση – Φιλόλογος, Msc.: Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Τουρισμού και Πολιτισμού, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Μsc.: Επιστήμες της Εκπαίδευσης και της Διά Βίου Μάθησης, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.