Ιστορικά στοιχεία για το Δομένικο Ελασσόνας

Της φιλολόγου Μαρίας Βουβούση

Το Δομένικο είναι ένας από τους βυζαντινούς οικισμούς της Θεσσαλίας, καθώς αναφέρεται στον τίτλο της Επισκοπής Δομενίκου και Ελασσόνος ήδη από πολύ ενωρίς. Ο ακριβής χρόνος της ίδρυσής του δεν είναι γνωστός. Για την μεταβυζαντινή εποχή αντλούμε πληροφορίες από τις δημοσιευμένες απογραφές των Οθωμανών. Στην απογραφή του 1454/1455 αναφέρεται ως Domnek  με 174 οικογένειες απόντις οποίες οι 32 ήταν χηρών γυναικών, δηλαδή με 840 περίπου κατοίκους, οι οποίοι απέδωσαν ως πρόσοδο στον τιμαριούχο τους 12.438 άσπρα. Οι κάτοικοι εκτός από σιτηρά καλλιεργούσαν όσπρια, αμπέλια, λινάρι και καννάβι.

Το 1485 αποτελεί ζιαμέτι κάποιου μπέη, δηλαδή τα έσοδά του ήταν μεγαλύτερα από 100.000 άσπρα.

Το 1521 το Δομένικο (Domnik) ήταν μία αξιόλογη κωμόπολη των αρχών του 16ου αιώνα, καθώς σημειώθηκε μεγάλη αύξηση του πληθυσμού και ζούσαν εκεί 888 οικογένειες, από τις οποίες 126 ήταν χηρών γυναικών και 32 ενήλικοι άγαμοι, δηλαδή. Γύρω στα 4.340 άτομα.  

Στην απογραφή του 1570 αναφέρεται ότι στο Δομένικο κατοικούσαν 753 οικογένειες, από τις οποίες οι 220 ήταν χηρών γυναικών, και 198 ενήλικοι άγαμοι και 9 οικογένειες  Οθωμανών, δηλαδή γύρω στα 3.800 άτομα. Ο λόγος της μείωσης του πληθυσμού δεν είναι γνωστός. Οι κάτοικοι καλλιεργούσαν δημητριακά, λινάρι, πολύ βαμβάκι, αμπέλια και είχαν πολλά πρόβατα. Η παραγωγή του βαμβακιού ανερχόταν σε 5.000 δέματα, γεγονός το οποίο μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι Δομενικιώτες ασχολούνταν με την επεξεργασία του, παράγοντας υφάσματα. Η παραγωγή του κρασιού ήταν πολύ μεγάλη, όπως προκύπτει από τον φόρο του. Στον τιμαριούχο τους απέδωσαν 63.951 άσπρα.

Στις ελληνικές αρχειακές πηγές, ήδη από το 1520 ο οικισμός αναφέρεται ποικιλοτρόπως: ως Δομένικος, Δεμενήκος, Δομενίκος,, χώρα Δομενίκου, Δημονίκου και Δεμενίκου, όπως προκύπτει από τις δημοσιεύσεις των προθέσεων των Μετεώρων, της Ολυμπιώτισσας, του Σπαρμού και της Ανάληψης της Συκιάς.

Στις προαναφερόμενες προθέσεις περιλαμβάνονται μερικά σπάνια βαφτιστικά ονόματα: Βλάιος, Καλούδης, Πέρπιρας, Πραματευτής, Γόμου, Δαμάσκω, Διαλίνα, Δροσινή, Θαλάσσω, Θωμαΐς, Κύρω, Μαρέτα, Μαλλίνα, Ξαντή, Πέτρω, Πιπερίνα, Πιπερώνα, Πλούμω, Πόθω, Ροδοπούλου, Στατήρα, Συρίνα, Φλωρίνα, Φράγκω, και Φωκαδίνα.

Μία περιγραφή του Δομενίκου μας δίνει το 1836, ο Αμπελακιώτης δάσκαλος Λεονάρδος: «Μεταξύ των επισημοτέρων πόλεων της Θεσσαλίας επαριθμείται και ο Δομένικος, κείμενος πλαγίως επί τους πόδας ενός υψηλού ξηροβουνίου του Τιτάρου [Μελούνας], και θεωρών προς την ομώνυμον πεδιάδα. Ούτο συνίσταται από περίπου 1.000 οσπήτια κατοίκων Ελλήνων και μερικών Οθωμανών. Έχει 5 εκκλησίας και εξ αυτών η εις χάριν των αγίων Αναργύρων, σέβεται ως μητρόπολις του Αγίου Ελασσώνος και Δομενίκου».

Η περίοδος της διοίκησης της Θεσσαλίας από τον Αλή πασά υπήρξε δύσκολη, σε όλες τις περιοχές. Ο πληθυσμός του Δομενίκου μειώθηκε κατακόρυφα, όπως φαίνεται στην απογραφή του 1904, την οποία διενήργησε το Προξενείο της Ελασσόνας. Οι κάτοικοί του μόλις έφταναν τους 182!!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Melek Delilbasi – Muzaffer  Arikan, Hicri 859 tarihli. Sureti defteri sancaki Tirhala, Ankara. 2001, τ. A.

Γιώργος Σαλακίδης – Ιωάννης Θεοχαρίδης, Η Κεντρική Ελλάδα τον 15ο αιώνα. Το ανέκδοτο οθωμανικό κατάστιχο του 1485, Θεσσαλονίκη 2014

Machiel Kiel (μετ. Στ. Σδρόλια), «Πληθυσμός και παραγωγή επτά οικισμών της Ελασσόνας κατά το φορολογικό κατάστιχο Τ.D 695», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 66 (Λάρισα 2014) 3-16.

Ιωάννης Αναστασίου Λεονάρδος, Νεωτάτη της Θεσσαλίας Χωρογραφία, Λάρισα  1992.

Νίκος Ζδανης, «Πληθυσμιακά στοιχεία για τους οικισμούς της Ελασσόνας το 1904», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 27 (Λάρισα 1995) 241-247.

Μαρία Βουβούση – Φιλόλογος, Msc: Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Τουρισμού και Πολιτισμού, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Μsc: Επιστήμες της Εκπαίδευσης και της Διά Βίου Μάθησης, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.