30 Οκτωβρίου 1944: Σαν σήμερα πριν 72 χρόνια η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τα στρατεύματα Κατοχής των Γερμανών.

30 Οκτωβρίου: Στο φως η άγνωστη επέτειος της Θεσσαλονίκης

Η καθιέρωση μιας ημερομηνίας που είχε ξεχαστεί, το πρόγραμμα των εορτασμών και οι διηγήσεις που διαμορφώνουν την ιστορία. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους Ναζί μέσα από τα μάτια των πρωταγωνιστών

Από την Μαρίνα Καρπόζηλου

Το τελευταίο δεκαήμερο του Οκτώβρη 1944 και ενώ η Αθήνα έχει ήδη  ελευθερωθεί από στις 12  Οκτωβρίου  όλες οι κινήσεις των Γερμανών έδειχναν ότι οι κατοχικές Δυνάμεις ετοιμάζονταν να αποχωρήσουν από τη Θεσσαλονίκη και από την Ελλάδα. Ο Λεωνίδας Γιασημακόπουλος, όμηρος του ναζιστικού στρατοπέδου Παύλου Μελά από το 1941 έως τις 20 Οκτωβρίου 1944, περιγράφει πως στις 28 του μηνός οργανώθηκε μια μεγαλειώδης συγκέντρωση μπροστά στο σχολείο του Αγ. Θεράποντος για να γιορτασθεί η επέτειος της κήρυξης του ελληνοϊταλικού πολέμου. «Ο όγκος του πλήθους, ο γενικός ενθουσιασμός που επικρατούσε στη συγκέντρωση, η οποία γινόταν ενώ ακόμη οι Γερμανοί ήταν μέσα στη Θεσσαλονίκη, με ηλέκτρισε».

Το βράδυ της 29ης προς την 30η, ημέρα Δευτέρα, τα γερμανικά μηχανοκίνητα όλη τη νύχτα εγκατέλειπαν την πόλη «σε δυο στοίχους με οχήματα που προς το τέλος της ουράς γίνονταν κάρα και καροτσάκια, υποζύγια και γαϊδουράκια. Οι Γερμανοί έφευγαν από όλα τα στρατόπεδα τους, οδεύοντας μέσα από την πόλη προς το σιδηροδρομικό σταθμό και γενικά δυτικούς προορισμούς, με στόχο τα παλαιά σύνορα». Λίγο πριν την αποχώρηση τους ανατίναξαν το μεγάλο λιμενοβραχίονα του λιμανιού και κατέστρεψαν τα μηχανήματα και τις εγκαταστάσεις του σιδηροδρομικού σταθμού. Δεν πρόλαβαν να κάνουν το ίδιο και με τα δύο εργοστάσια ηλεκτρισμού, τους αλευρόμυλους Αλατίνη και τις τηλεπικοινωνιακές εγκαταστάσεις στην οδό Εδμόνδου Ροστάν, αν και είχαν υπονομευθεί για να ανατιναχθούν.

 

Ο Μανώλης Γκουνάγιας, που γεννήθηκε το 1935 στη Θεσσαλονίκη, διηγείται στο NEWS247 πως οι κάτοικοι της οδού 25ης Μαρτίου εκείνες τις μέρες είχαν κλειστεί στα σπίτια τους. «Δεν ήμασταν σίγουροι αν έχουν φύγει από τη γειτονιά μας. Το συζητούσαμε, αλλά βουβά. Κάποια στιγμή ακούσαμε φωνές και πυροβολισμούς. Βγήκαμε έξω και ακούσαμε ξεκάθαρα τις φωνές "φεύγουν... έφυγαν!".  Ο κόσμος ακόμα ήταν παγωμένος, δεν το πίστευαν. Την άλλοι μέρα, ξεθαρρεμένοι οι γείτονες συναντιόταν κι εύχονταν Χριστός Ανέστη. Έτσι λοιπόν βγήκαμε και εμείς οι μικροί και χαζεύαμε τους μεγάλους που χαίρονταν σαν παιδιά για την υποχώρηση των Γερμανών». Θυμάται ξεκάθαρα τον κόσμο που είχε μαζευτεί στη Μαρτίου, τις ζητωκραυγές και τα θριαμβικά αντάρτικα τραγούδια. «Ο κόσμος στριμώχτηκε στα πεζοδρόμια. Κατέβαιναν από τον Χορτιάτη οι αντάρτες σαν απελευθερωτές. Περίμενα πως θα έβλεπα καβαλάρηδες αρματωμένους με χιαστί τα φυσεκιλίκια, καμαρωτούς πάνω σε ζωηρά άλογα. Αντιθέτως, είδα ανθρώπους κουρασμένους, αδύνατους, αξύριστους, πάνω σε αδύνατα ταλαιπωρημένα άλογα. Ανάμεσα τους ήταν και η γειτόνισσα μου Αλίκη Βέτα, δικηγόρος και μία από τις λίγες γυναίκες αντάρτισες. Καβαλούσε το άλογό της και ήταν σαν αμαζόνα –αυτό το προσωνύμιο της είχε μείνει. Εκτελέστηκε τον Μάιο του 1948 στο Γεντί Κουλέ, μαζί με άλλους 10 κομμουνιστές».

 

Την ίδια ημέρα, λίγο μετά το μεσημέρι, ο Μάρκος Βαφειάδης έστειλε στο Γενικό Στρατηγείο του Ε.Λ.Α.Σ. ένα τηλεγράφημα που άρχιζε ως εξής: «Τμήματά μας εισήλθον Θεσσαλονίκην σήμερον 3ην μετά μεσημβρίαν. Λαός Θεσσαλονίκης έξαλλος από ενθουσιασμόν διατρέχει οδούς πόλεως εναγκαλιζόμενος αντάρτες». Όπως σημειώνουν οι Βασίλης Γούναρης και Πέτρος Παπαπολυβίου στο βιβλίο τους : Ο φόρος του αίματος στην κατοχική Θεσσαλονίκη, το ίδιο βράδυ πλήθος κόσμου εισέβαλε σε αποθήκες του λιμανιού και σε μεγαλοκαταστήματα του εμπορικού κέντρου και για μερικές ώρες «λαϊκές επιτροπές»  μοίρασαν  τα ελάχιστα τρόφιμα, ρουχισμό, υφάσματα δίνοντας και, «στιγμιαία έστω, κάποια ικανοποίηση για όσα υπέφερε ο ελληνικός λαός στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής» .

Ο Μανώλης Γκουνάγιας συζητώντας για την επόμενη μέρα αναφέρει πως πέρα από τις πρακτικές αλλαγές άλλαξε και η ψυχολογία του κόσμου. Διευκρινίζει όμως πως «για μένα που ήμουν μικρός δεν άλλαξαν και πολλά. Θυμάμαι χαρακτηριστικά πως κατά τη διάρκεια της κατοχής απέναντι από το σπίτι μας ήταν η Αστυνομία. Εμείς τότε στο σπίτι είχαμε ένα τάβλι και μου φωνάζανε να τους το πάω να παίξουν. Όταν έφυγαν οι Γερμανοί έφυγε και η Αστυνομία από ‘κει και ήρθε η Πολιτοφυλακή και με τη σειρά τους ήταν αυτοί που μου φώναζαν να τους πάω το τάβλι του πατέρα μου».

 

Οι εορτασμοί στη Θεσσαλονίκη

Με καταθέσεις στεφάνων, πορεία μνήμης και με έκθεση φωτογραφικών ντοκουμέντων θα γιορτάσει η Θεσσαλονίκη την επέτειο απελευθέρωσης της από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής την Κυριακή 30 Οκτωβρίου 2016, καθώς σύμφωνα με Προεδρικό Διάταγμα που δημοσιεύτηκε  στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως: «Καθιερώνουμε την 30ή Οκτωβρίου, επέτειο της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, ως δημόσια εορτή τοπικής σημασίας για τον Δήμο Θεσσαλονίκης Νομού Θεσσαλονίκης». Πιο συγκεκριμένα, η πορεία μνήμης θα ξεκινήσει στις 11 το πρωί με αφετηρία το Δημαρχείο και θα κατευθυνθεί προς το άγαλμα του Βότση. Μεταξύ άλλων θα γίνει αναφορά στη διαδήλωση από τους φοιτητές της ΕΠΟΝ την 25η Μαρτίου 1943 και θα ολοκληρωθεί με περίπατο στο πλακόστρωτο της Λεωφόρου Νίκης. Στις 7 το βράδυ της ίδιας ημέρας, στην αίθουσα συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου, έχει προγραμματιστεί πανηγυρική εκδήλωση και προβολή ντοκιμαντέρ που επιμελήθηκε η δημοτική τηλεόραση TV-100, ενώ από τις 28 του Οκτώβρη και για 15 ημέρες στο φουαγιέ του Δημαρχείου έχει  στηθεί έκθεση με αρχειακό και φωτογραφικό υλικό. Παράλληλα, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης ανακοίνωσε την απόφαση του Δήμου να δώσει την ονομασία «Λεωφόρος 30ης Οκτωβρίου 1944» στην ανώνυμη οδό που περνάει μπροστά από το Βασιλικό Θέατρο, ως νοητή συνέχεια της Λεωφόρου Νίκης. Όπως δήλωσε στη συνέντευξη Τύπου που παραχωρήθηκε στις 19 Οκτωβρίου, «Επειδή το τέλος της γερμανικής Κατοχής ακολουθήθηκε από τον Εμφύλιο, η συγκεκριμένη επέτειος αποτέλεσε μέρος όσων μας χωρίζουν, αντί να είναι από εκείνα που μας ενώνουν. Όμως η απελευθέρωση της πόλης μας είναι κάτι που μας ενώνει. Και ακριβώς αυτό, η ενότητα, είναι βασικός άξονας γύρω από τον οποίο στρέφονται οι φετινοί πρώτοι επίσημοι εορτασμοί. Θυμόμαστε και τιμούμε το ιστορικό γεγονός της απολύτρωσης της πόλης από τον γερμανικό στρατό κατοχής».

 

Η καθιέρωση της επετείου απελευθέρωσης έχει διπλή σημασία, καθώς πέρα από τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης φανερώνει και μία μετατόπιση: Στην χώρα μας, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ευρώπη, συνηθίζουμε να γιορτάζουμε την έναρξη των πολέμων και όχι τη λήξη τους. Αντιθέτως, η 30η Οκτωβρίου συμβολίζει το τέλος μιας κατοχικής περιόδου, με τη δυστυχία και την εξαθλίωση που αυτή συνεπάγεται. Ανεξαρτήτως του τι ακολούθησε, εκείνη η προτελευταία μέρα του Οκτωβρίου αποτελεί ένα ορόσημο εορταστικής χαράς για τη Θεσσαλονίκη, και με το ίδιο πνεύμα οφείλουμε να το εντάξουμε στην ιστορία της. 

 

*Οι φωτογραφίες προέρχονται από τη συλλογή των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας.

Πηγές:

Γκουνάγιας Μ., Στη λεωφόρο των Πύργων: Ξεράθηκε η μπλε βυσσινιά, Δέσποινα Κυριακίδη: 2015

Γούναρης Β. & Παπαπολυβίου Π., Ο φόρος του αίματος στην κατοχική Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής: 2001

Θεοδωρίδης Π., Η γιορτή της ελευθερίας, Μουσείο Φωτογραφίας «Χρήστος Καλεμκερής» Δήμου Καλαμαριάς: 2014

Καφταντζής Γ., Το ναζιστικό στρατόπεδο Παύλου Μελά Θεσσαλονίκης 1941-1944, Τόμος Β’, Παρατηρητής: 2001

ΠΗΓΗ news247.gr