Πάνος Ευαγγελόπουλος: «Για την Πτώση της Πόλης»

Άρθρο του Παναγιώτη Ευαγγελόπουλου

με τον τίτλο «Για την Πτώση της Πόλης» που δημοσιεύθηκε 31.5.2016 στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ.

Δεν θα μπορούσε να ξεκινήσει κανείς καλύτερα ένα κείμενο για την Πτώση της Πόλης παρά μόνον με τα λόγια του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου. Ιδού λοιπόν τι έλεγε ο τελευταίος Αυτοκράτωρ Ελλήνων και Ρωμαίων, όπως το διέσωσε και το εξέδωσε στην Κέρκυρα το 1477 ο Μεγάλος Λογοθέτης Γεώργιος Φραντζής:

«Γνωρίζω δὲ ὅτι αὕτη ἡ μυριαρίθμητος ἀγέλη τῶν ἀσεβῶν, …, ἡμᾶς ἀπέκλεισε, καὶ καθ᾿ ἑκάστην τὸ ἀχανὲς αὐτοῦ στόμα χάσκων, πῶς εὕρῃ καιρὸν ἐπιτήδειον ἵνα καταπίῃ ἡμᾶς καὶ τὴν πόλιν ταύτην, …, ἐλπίδα καὶ χαρὰν πάντων τῶν Ἑλλήνων τὸ καύχημα πᾶσι τοῖς οὖσιν ὑπὸ τὴν τοῦ ἡλίου ἀνατολήν.

Καὶ οὕτως λογίσθητε ὡς ἐπὶ ἀγρίων χοίρων καὶ πληθὺν κυνήγιον, ἵνα γνώσωσιν οἱ ἀσεβεῖς ὅτι οὐ μετὰ ἀλόγων ζῴων ὡς αὐτοί, παράταξιν ἔχουσιν, ἀλλὰ μετὰ κυρίων καὶ αὐθεντῶν αὐτῶν καὶ ἀπογόνων Ἑλλήνων καὶ Ῥωμαίων.»

Το Βυζάντιο, η πάλαι ποτέ Μεγάλη Αυτοκρατορία των Ελλήνων, είναι η μεγάλη μήτρα του Νέου Ελληνισμού, του Σύγχρονου Ελληνισμού που ζούμε και βιώνουμε ακόμη και σήμερα. Γλώσσα, Θρησκεία, Ονόματα, μικρά και μεγάλα, γιορτές, πανηγύρια, ήθη και έθιμα και άλλες μυριάδες λεπτομέρειες. Ολα ίδια απλώνονται στη σύγχρονη Ελλάδα αλλά και απανταχού στην οικουμένη όπου διαβιούν και ανθούν οι ελληνικές παροικίες. Πολύ δικαίως ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης έγραψε ότι χάρη μας κάνουν οι Δυτικοί που μετονόμασαν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σε Βυζαντινή, διότι ευθέως παραπέμπει στην αδιαμφισβήτητη ελληνικότητά της, αφού εκεί ήτο η Αρχαιοτάτη Ελληνική Αποικία, το Βυζάντιο που ίδρυσε ο Βύζας ο Μεγαρεύς.

Ο Μεγάλος Κωνσταντίνος απευθυνόμενος στην Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο τούς μιλάει στα Ελληνικά. Οταν αργότερα ο Ιουλιανός ο Παραβάτης απαγορεύει στους χριστιανούς να χρησιμοποιούν την Ελληνική, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός τού απαντά με το χειμαρρώδες κείμενο του «Τίνος το Ελληνίζειν». Ο Μέγας Βασίλειος υπαγορεύει στους νέους χριστιανούς να μελετούν τα αρχαία ελληνικά έργα. Η ελληνικότητα της Αυτοκρατορίας σφραγίζεται από την αναγνώριση της Ελληνικής ως της επίσημης γλώσσας της Αυτοκρατορίας από τον Ηράκλειο, αλλά αυτό μόνον συμβολική σημασία έχει, αφού η Νέα Αυτοκρατορία από αιώνες πριν είναι ελληνική και μάλιστα από τη γέννησή της, αφού μόνον από τη μεταφορά της έδρας της από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη, σηματοδοτείται η υπεροχή της Ελληνικής Ανατολής έναντι της παρηκμασμένης και διαλυμένης Λατινικής Δύσης.

Ολο το πλήθος της πνευματικής παραγωγής του Βυζαντίου είναι στην Ελληνική και παρά τα εξόχως επικριτικά εναντίον του Βυζαντίου από σπουδαίους λόγιους της Δύσης όπως ο Βολταίρος και ο Γίββων, το Βυζάντιο αποδεδειγμένα πλέον δεν ήταν ο σκοτεινός μεσαίωνας της Δύσης αλλά η φωτεινή των Ελλήνων Ανατολή που οι Δυτικοί σέβονταν αλλά και φοβόνταν τουλάχιστον μέχρι το ζενίθ της Αυτοκρατορίας κατά τη Μακεδονική Δυναστεία υπό του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου στα τέλη του δεκάτου αιώνα. Αλλά ακόμη και μετά που έρχεται η βαθιά πολιτική και στρατιωτική παρακμή, το Βυζάντιο συνεχίζει να ανθεί πνευματικά, καταλήγοντας με την Παλαιολόγεια Αναγέννηση, τελευταία και έσχατη πνευματική ικμάδα του Βυζαντίου προ της κατάλυσής του. Τοιαύτη πνευματική καρποφορία προ του τέλους μόνον μεγάλοι πολιτισμοί το επιτυγχάνουν στην Ιστορία!

Ενα σπαρακτικό παράδειγμα της πνευματικότητας του Βυζαντίου κατά την περίοδο της ραγδαίας παρακμής του είναι η περίπτωση του Μιχαήλ Χωνιάτη, αδελφού του άλλου μεγάλου Βυζαντινού λόγιου Νικήτα. Ο Μιχαήλ Χωνιάτης όταν έγινε Μητροπολίτης Αθηνών σε μία ρημαγμένη καθ’ όλα χώρα, το πρώτο που έκανε ήταν να βελτιώσει την ελληνική παιδεία του ποιμνίου του. Επιλέγοντας Ομηρο και Πίνδαρο για την ποίηση, Δημοσθένη για την πολιτική και Θουκυδίδη για την ιστορία. Το ίδιο έκανε ο Σοφός Ευστάθιος, Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, την ίδια εποχή. Αυτά συνέβαιναν τέλη δωδεκάτου αιώνα και μαρτυρούν το πάθος για την ελληνική παιδεία στο Βυζάντιο ακόμη και στο μαρτυρικό τέλος του. Ενα μνημόσυνο για κάτι μεγάλο που έσβησε οριστικά είναι πικρό και το διαβάζεις πάντα με λύπη, αλλά για εμάς τους Ελληνες είναι κιβωτός που πρέπει να κρατήσουμε στη μνήμη αλλά και στη σύγχρονη παιδεία μας.

* Επίκουρος καθηγητής Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Επιπρόσθετα Σχόλια

Ξεκινώντας να μελετώ τις δημοσιονομικές κρίσεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που εμφανίστηκαν μαζί με τις νομισματικές, προκαλούμενες οι δεύτερες από τις πρώτες, ξετυλίχτηκε μπροστά μου ο μαγικός κόσμος του Βυζαντίου.

Δεν μπορούσα να προχωρήσω ούτε σπιθαμή εάν δεν μελετούσα πηγές λογίων, χρονογράφων, επιστολογράφων, διαταγμάτων και άλλου υλικού.

Αλλά αυτοί που μου έκλεψαν την καρδιά ήταν οι Βυζαντινοί Λόγιοι και μάλιστα αυτοί που προέβλεπαν, ανέλυαν και εξηγούσαν την παρακμή της Αυτοκρατορίας.

Ο Κατακαλών Κεκαυμένος απίστευτη πηγή στα μέσα του 11^ου αιώνα. Ο Ιωάννης Ζωναράς. Η ατέλειωτη επιστολογραφία του Μιχαήλ Χωνιάτη χώρια από το μέγα έργο του αδελφού του Νικήτα. Ο Μιχαήλ Ατταλειάτης εξαίρετος ιστορικός και μέγας αναλυτής.

Δεν αναφέρω άλλους γιατί είναι τόσοι πολλοί και με τόσο ωραία Ελληνικά που τα διαβάζεις χωρίς μετάφραση!

Έτσι γνώρισα το Βυζάντιο από τις πηγές, ξεκινώντας με τις αποτυχημένες νομισματικές μεταρρυθμίσεις του Αλέξιου Α του Κομνηνού και τις αντισταθμιστικές πολιτικές του, χορήγησης εμπορικών προνομίων στην Βενετία.

Καμιά νομισματική μεταρρύθμιση δεν μπορούσε να πετύχει διότι το πρόβλημα ήταν η σαθρή δημοσιονομική κατάσταση της Αυτοκρατορίας.

Πόσο διδακτικό για τις μέρες μας που το υπέρογκο δημόσιο χρέος των χωρών της Ευρώζώνης οδηγεί την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σε μία άνευ προηγουμένου ανορθολογική νομισματική πολιτική την αποκαλούμενη και ποσοτική χαλάρωση.

Αλλά η ποσοτική χαλάρωση δεν μπορεί να βοηθήσει την οικονομία διότι το ζητούμενο είναι η δημοσιονομική εξυγίανση των Ευρωπαϊκών κρατών και δη της Ευρωζώνης.

Ο αντιπληθωρισμός δεν θα διορθώνεται διότι η ποσοτική χαλάρωση οδηγεί το νέο χρήμα στα treasuries των κρατών της Ευρωζώνης με τις μαζικές αγορές κρατικών ομολόγων και αυτό θα οδηγεί μόνιμα σε αντιπληθωριστικές πιέσεις διότι το χρήμα δεν καταλήγει στις αγορές δηλαδή στην πραγματική οικονομία αλλά ανακυκλώνεται μεταξύ κεντρικής τράπεζας και κρατικών θησαυροφυλακίων. Επιπροσθέτως τα αρνητικά επιτόκια θα τιμωρούν την αποταμίευση και κυρίως τον σχηματισμό νέου υγιούς κεφαλαίου εκτραχύνοντας την κατάσταση στις αγορές κεφαλαίου. Υγιές κεφάλαιο νέο έχει προ καιρού σταματήσει να σχηματίζεται και το μόνον που ενδιαφέρει όλους είναι το φρεσκοτυπωμένο χρήμα.

Ας ελπίσουμε ότι αυτό θα αλλάξει γρήγορα πριν είναι αργά…

Η Ευρώπη είναι μεγάλος σύγχρονος φάρος πολιτισμού αλλά στην οικονομική ιστορία γνωρίζουμε ότι μεγάλοι πολιτισμοί που ακμάζουν πνευματικά και λάμπουν, αρκούν διαχειριστικά λάθη για να αποδειχθούν απολύτως καταστροφικά.

Πολλώ δε μάλλον όταν ξέρουμε και πάλι από την Οικονομική Ιστορία ότι η σαθρή δημοσιονομική κατάσταση είναι η κύρια αιτία της πτώσης και της παρακμής.

Ένα άλλο παράδειγμα χίλια χρόνια πριν τον Αλέξιο Α τον Κομνηνό είναι η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Από το Διάταγμα του Αυτοκράτορα Γαλιηνού μέσα του 3^ου αιώνα μ.Χ.  προστασίας του Δηναρίου με 5% περιεκτικότητα ασημιού, στην εκτεταμένη νόθευση και τον Λατινικού τύπο πληθωρισμό που ακολούθησε με την εποχή του Διοκλητιανού μόλις τρεις δεκαετίες μετά το διάταγμα Γαλιηνού.

Οι συναλλασσόμενοι της Αυτοκρατορίας αποθησαύριζαν συστηματικά το καλό δηνάριο και αφήναν στο έλεος των κίβδηλων νομισμάτων τις συναλλαγές τους.

Αποτέλεσμα ο Υπερπληθωρισμός του Διοκλητιανού και τελικά η εξαφάνιση των νομισματικών συναλλαγών με την καθιέρωση και επίσημα του αντιπραγματισμού.

Η Ρώμη είχε πλέον τελειώσει, ασήμαντη τελείως απέναντι στις νέες πρωτεύουσες της Τετραρχίας που όλες με την σειρά τους θα έδιναν την θέση τους στην Κωνσταντινούπολη.

Παναγιώτης Ευαγγελόπουλος

Για πιο άμεση ενημέρωση κάντε like στην σελίδα μας στο facebook εδώ: Γίνετε μέλη στη σελίδα μας στο Facebook: